សេចក្តីដកស្រង់ សង្កថា សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន ក្នុងវេទិកា ស្តីពីការការពារ និងអភិរក្សធនធានធម្មជាតិ

ការជួបជុំ បង្ហាញពីការផ្លាស់​ប្ដូរ​​ឥរិយាបទ​មន្រ្តីរាជរដ្ឋាភិបាល

ថ្ងៃនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ពិតជាមានការរីករាយ ដែលបានធ្វើការជួបជុំជាលើកដំបូង ជាមួយនឹងអ្នកពាក់ព័ន្ធ​ទាំង​អស់ ស្ដីពីការការពារបរិស្ថាន ឬអាចនិយាយទូលំទូលាយជាងនេះ គឺអ្នកដែលពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងការ​ការពារនូវធនធានធម្មជាតិ។ រយៈពេលកន្លងទៅនេះ យើងហាក់ដូចជាបានស្ថិតនៅឆ្ងាយពីគ្នាបន្តិច ​ក្នុង​ពេលដែលយើងមាន​គោលបំណងរួម តែសកម្មភាពមិនទាន់បានប្រមូលផ្ដុំ ដើម្បីឆ្ពោះ​ទៅ​រក​គោលដៅ​ដែល​យើង​មានរួមគ្នានោះទេ។ ដូច្នេះ ការជួបជុំថ្ងៃនេះ គឺបង្ហាញពីវឌ្ឍនភាពមួយ និងក៏បង្ហាញពីការផ្លាស់​ប្ដូរ​​ឥរិយាបទ​ដ៏សំខាន់មួយរបស់មន្រ្តីរាជរដ្ឋាភិបាល។ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ចង់យកឱកាសនេះ ជាជំហាន​ដំ​បូង​នេះ ថ្លែងនូវអំណរព្រះគុណ អរគុណជាមួយតួអង្គពាក់​ព័ន្ធទាំងអស់ ដែលបានចូលរួមការពារធនធាន​ធម្ម​ជាតិ ការពារបរិស្ថាននៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា​របស់យើង។

ពិតមែនតែយើងមិនទាន់បានធ្វើសកម្មភាពរួម ដែលនាំទៅដល់ប្រសិទ្ធិភាពខ្ពស់ជាងមុន ក៏យើង​បានខិត​ខំ​ធ្វើសកម្មភាព ទោះបីដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ដើម្បីរួមចំណែកធ្វើ​អោយយើងរក្សាបាននូវស្ថានភាពមួយ​ដែល​នៅ​ស្រោចស្រង់បាន។ ប៉ុន្តែ ការស្រោចស្រង់បានរបស់យើងនេះ បើយើងមិនមានយន្តការទប់ស្កាត់​អោយ​បានហ្មត់ចត់ តាមរយៈនៃការចូលរួមនៃកម្លាំងទាំងអស់នោះទេ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ​ យល់ថា យើងនឹងលំ​បាក។ វាហាក់ដូចជាយើងអង្គុយបក់ផ្សែង យើងមិនបានពន្លត់ភ្លើងនោះ​ទេ។ … យើងត្រូវចាប់សេះ​ដាក់​ក្នុង​ក្រោលនៅមុនពេលដែលសេះចេញផុតពីក្រោល។ កន្លងទៅ សេះបានចេញផុតពី​ក្រោល​មួយ​ចំ​នួន​ទៅ​ហើយ។ យើងប្រមូលបានត្រឡប់​មកវិញ។ តែបើសិនជាយើងគ្មានយន្តការគ្រប់គ្រាន់ និងការចូលរួម​នៃតួ​អង្គ​ពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ទេ ខ្ញុំព្រះករុណា​ខ្ញុំ ជឿថា វាមិនជាយូរប៉ុន្មានទេ សេះវានឹងទំលាយក្រោលចេញ​តទៅ​ទៀត។

ការបង្ក្រាបតែមួយ វាមិនគ្រប់​ទេ ហើយយន្តការរបស់រដ្ឋក៏មិនគ្រប់គ្រាន់ដែរ។ ការចូលរួមនៃតួអង្គ​ពាក់​ព័ន្ធ​ទាំងអស់ មិនថាកម្រិតជាតិ ឬ​កម្រិតដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ គឺសុទ្ធតែជាការចាំបាច់។ ពិតមែនហើយ យើងមិន​អាច​ផ្ដល់​នូវឋានៈ (និង)តួនាទីជាអាជ្ញាធរ ឬជានគរបាលយុត្តិធម៌ចំពោះសង្គមស៊ី​វិលនោះបានទេ ប៉ុន្តែតួអង្គ​ពាក់​ព័ន្ធទាំងនេះហើយ ជាយន្តការដ៏សំខាន់ក្នុងការការពារ​នៅឯមូល​ដ្ឋាន។ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ សូមអរគុណ​ជា​មួយនឹងការចូលរួមនៅថ្ងៃនេះ តាមរយៈនៃការនិមន្ត និងអញ្ជើញចូលរួមពី​គ្រប់តួអង្គពាក់ព័ន្ធ។ ថ្ងៃនេះ មានព្រះតេជព្រះគុណ ប៊ុត ប៊ុនតិញ ផងដែរ ដែលនិមន្តមកចូលរួម ហើយ​ឃើញកាសែតថា ព្រះតេជ​គុណ​ចង់មានយោបល់។ ពិតជានឹងផ្ដល់វេទិកាជូន មុននឹងពេលដែលខ្ញុំព្រះ​ករុណាខ្ញុំ នឹងនិយាយបន្ដ។ ខ្ញុំព្រះ​ករុណាខ្ញុំ មានការចាំបាច់នឹងឆ្លើយតប និងពិភាក្សាអំពីយន្តការ​ដែលត្រូវដោះស្រាយនៅ​ពេលខាង​មុខ។ ថ្ងៃនេះ ទន្ទឹមនឹងការនិមន្តចូលរួមរបស់ព្រះតេជព្រះគុណ ព្រះសង្ឃ​គ្រប់ព្រះអង្គ ក៏មានការចូលរួមនៃ​អង្គ​ការ​សង្គមស៊ីវិលដទៃទៀត …

កិច្ចប្រជុំរវាងអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងក្រសួងពាក់ព័ន្ធ ៦ នឹងធ្វើ ៣ ខែម្តង

មុននឹងផ្ដល់វេទិកាទៅអោយការមានយោបល់ពីដៃគូពាក់ព័ន្ធ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ចង់ដោះស្រាយ​សំណូមពរ​មួយក្នុង​ចំណោមសំណូមពរ ១៦ របស់លោក តឹក វណ្ណារ៉ា ដែលមានអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល​រហូតដល់ ១៩។ សំណូមពរចុងក្រោយ នៃសំណូមពរទាំង ១៦ គឺ ស្នើ​សុំអោយមានយន្តការជួបពិភាក្សា និងចែក​រំ​លែក​ព័ត៌មានរវាងសង្គមស៊ីវិលជាមួយក្រសួងពាក់ព័ន្ធជារៀង​រាល់ ៣ ខែម្ដង ជាពិសេសកិច្ចប្រជុំរវាង​អង្គ​ការ​សង្គមស៊ីវិលជាមួយសម្ដេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន ដើម្បីរាយការណ៍ និងស្នើសុំកិច្ច​អន្ត​រា​គមន៍ ដោះស្រាយករណីនានាដែលកើតមាន យ៉ាងហោច​ណាស់អោយបានម្ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។

ឥឡូវយើងគួរតែធ្វើការសម្រេច។ ដំបូងខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ សុំកំណត់នូវវេទិកានេះ តើតម្លៃវេទិកានេះមានកម្រិត​ត្រឹមណា? តាមអ្វីដែលយើងធ្លាប់បានធ្វើ វេទិការវាងរាជរដ្ឋាភិបាល និងឯកជន គឺយើងបានចាត់ទុកថា ជា​សម័យប្រជុំនៃគណៈរដ្ឋមន្រ្តី ដែលការសម្រេចនៃអង្គប្រជុំនៃវេទិកានោះ គឺមានតម្លៃស្នើនឹងសេចក្ដីសម្រេច​របស់គណៈរដ្ឋមន្រ្តី។ ដូច្នេះ អ្វីដែលកើតឡើងនូវថ្ងៃនេះ គឺមានតម្លៃស្នើនឹងការសម្រេចរបស់គណៈរដ្ឋមន្រ្តី ដែលចាំបាច់ត្រូវចេញ ស.ជ.ណ ដើម្បីគ្រប់តួអង្គពាក់ព័ន្ធទាំងអស់យកទៅអនុវត្ត។ បើមិនដូច្នោះ អ្វីដែល​យើង​បាននិយាយនៅទីនេះ វាគ្រាន់តែជា​ការនិយាយអោយពិរោះស្ដាប់តែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែយើងមិនបាន​អនុ​វត្ត​ពិតប្រាកដនោះទេ។ នេះជាកំណែទម្រង់​មួយ ដែលរាជរដ្ឋាភិបាលបើកឱកាសអោយតួអង្គ​ពាក់ព័ន្ធ​ចូល​រួម​មតិ។ ខ្ញុំទទួលយក​នូវ​សំណូមពរនៃការរៀបចំវេទិការវាងរាជរដ្ឋាភិបាល និងអង្គការ​សង្គមស៊ីវិល និងអ្នក​ពាក់ព័ន្ធ លើបញ្ហា​ធន​ធានធម្មជាតិ និងបរិស្ថានក្នុងមួយឆ្នាំម្ដង។

បន្ថែមលើនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ សូមស្នើ តើអង្គប្រជុំឯកភាពជា​មួយ​ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ឬអត់? ជាពិសេស អង្គ​ការ​សង្គមស៊ីវិលដែលមាន ១៩ អង្គការ តាមរយៈលោក តឹក វណ្ណារ៉ា។ បើយើងរង់ចាំមួយឆ្នាំម្ដង វាយូរ​ណាស់ ១២ ខែឯណោះ ហើយយើងដោះស្រាយត្រឹមមួយព្រឹក វា​មិនគ្រប់គ្រាន់ទេ កុំថាមួយព្រឹក មួយថ្ងៃ​ក៏វា​មិនគ្រប់គ្រាន់ដែរ។ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ស្នើទម្រង់បែបនេះ ប្រសិន​បើថា​ យើងឯកភាពគ្នា យើងចាប់អនុវត្ត​តែ​ម្ដង។ មានក្រសួងមួយចំនួនដែលចាំបាច់ត្រូវធ្វើការពិគ្រោះ​យោបល់ក្នុងរង្វង់ ៣​ ខែម្ដង តាមរយៈយន្ត​ការ​ពិគ្រោះ​យោបល់មួយ ដែលមានការពាក់ព័ន្ធក្នុងវិស័យរបស់​ខ្លួន។

ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ បានពិនិត្យមើលសព្វមើលគ្រប់ ឃើញថា មានក្រសួង ៦ ដែលមាន​ការពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងការ​ពិគ្រោះ​ពិភាក្សាជាមួយដៃគូទាំងនោះ។ ក្នុងនោះ មានក្រសួងបរិស្ថាន, ក្រសួង​កសិកម្ម, ក្រសួងរៀបចំ​ដែន​​ដីនគរូបនីយកម្ម និងសំណង់,​ ក្រសួងរ៉ែ និងថាមពល, ក្រសួងឧស្សាហកម្ម និង​សិប្បកម្ម និងក្រសួង​ធន​ធាន​ទឹកដែលមានការពាក់ព័ន្ធច្រើនជាងគេ។ ដូច្នេះ ដៃគូរបស់ខ្លួនដែលធ្វើការខាងផ្នែកណា គឺត្រូវ​អញ្ជើញ​​ទៅពិភាក្សាខាងផ្នែកនោះ។ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ មិនហ៊ាន​ស្នើសុំអង្គការ ក្រៅរដ្ឋាភិបាលរៀបចំប្រធាន​ក្រុម​ដូច​ជា​វិស័យឯកជនទេ។

សុំលើកបញ្ហានេះ​បន្តិច វេទិការវាងរាជរដ្ឋាភិបាល និងវិស័យឯកជន គឺធ្វើមួយឆ្នាំម្ដង ប៉ុន្តែ​នៅក្នុងចន្លោះ​ពេល​ពីវេទិកាមួយទៅវេទិកាមួយ គេមានក្រុមរបស់គេ​។ ខាងរាជរដ្ឋាភិបាល​ ឧទាហរណ៍៖ វិស័យកសិកម្ម គឺមានរដ្ឋមន្រ្តីកសិកម្ម ប៉ុន្តែវិស័យឯកជនត្រូវបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានក្រុមមួយ ដើម្បីមក​ចូលរួមនៅក្នុង​ការ​ពិគ្រោះពិភាក្សា រាប់ទាំងការផ្ដល់មតិទៅលើក្របខណ្ឌគោលនយោបាយ ក្របខណ្ឌ​ច្បាប់​ និងលិខិត​បទ​​ដ្ឋានគតិយុត្តិនានា ដែលជាដៃគូជាមួយនឹងផ្នែកក្រុមការងាររបស់រាជរដ្ឋាភិបាល។ ដោយសារមាន​ស្ថាន​ភាព​មិនដូចគ្នា ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសមេក្រុម គឺជាការលំបាក។ ប៉ុន្តែជំនួសវិញ ដើម្បីយន្តការនេះវា​អាច​ដើរ គឺយើងត្រូវធ្វើនូវការប្រជុំក្នុងរយៈពេល ៣ ខែម្ដង ដោយមានការ​អញ្ជើញពីសំណាក់រដ្ឋមន្រ្តី​ដែល​ទទួល​បន្ទុកការងារនោះ។

ព្យាយាមស្ដាប់ពាក្យពិតក្នុងរយៈ ៣ ខែម្ដង ជាជាងស្ដាប់​ពាក្យ​កុហក ៥ ឆ្នាំម្ដង

ឧទាហរណ៍ យើងលើកអំពីករណីព្រៃឈើទៅចុះ​ … វិធានការជាកញ្ចប់មួយត្រូវ​បានប្រកាន់យកសម្រាប់​កិច្ច​ការ​​របស់យើង … ព្រៃឈើ តាមដឹងវានៅតែបន្ដបំផ្លាញ … (អីចឹងទេ)ទុកមួយឆ្នាំម្ដង មកពិភាក្សាគឺវា​យូរ​​ណាស់។ អញ្ចឹងទេ​ ទាក់ទងនឹងវិស័យព្រៃឈើ ឬវិស័យជលផល វិស័យនានា ៣​ ខែ យើងជួប​ពិគ្រោះ​ទៅ​តាមក្រសួងដែលមាន​ការពាក់ព័ន្ធ ហើយរឿងច្រើនជាងគេ គឺក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ អាពីររឿងហ្នឹង ព្រៃឈើ និងត្រីហ្នឹង ព្រោះអាពីរហ្នឹង វាមានសត្រូវច្រើនជាងគេ។ បើទោះបីព្រះតេជ​ព្រះ​គុណ​ជាបព្វជិត ប៉ុន្តែព្រះតេជព្រះគុណនៅតែស្ងៀមទៅ គេឆា​ក៏​ដោយ គេអាំងក៏ដោយ គេចៀនក៏ដោយ នៅ​អោយស្ងៀម រឿងតែប៉ុណ្ណឹងទេ។ ប៉ុន្តែសួរថា តើបព្វជិតមិនឆាន់​ត្រី? អញ្ចឹងត្រី គឺសត្រូវក៏ច្រើនដែរ ហើយ​និយាយពីដើម្បីចម្អិនត្រីបាន វាទាល់តែទៅកាប់អុស។

កាប់អុស មិនកាប់ឈើ អាហ្នឹងហើយ​បញ្ហា​របស់​យើង។ វាមិនស្ថិតនៅត្រង់ការបំផ្លាញទ្រង់ទ្រាយធំ (តែ)វា​ជា​រឿងមួយចាំបាច់ត្រូវដោះស្រាយ។ ក្រសួងខ្លះទៀត ដូចជាទាក់ទងនឹងបញ្ហាការបូមខ្សាច់ជាដើម បើមិន​​បូម​វាស្ទះចរន្តទឹក ហើយវាទៅបាក់ច្រាំង ប៉ុន្តែពេលដែលបូមបំពាន វាទៅបាក់ច្រាំង(ទន្លេក្បែរផ្ទះ)ប្រជា​ជន។ … តើលោក តឹក វណ្ណារ៉ា តំណាងអោយសង្គមស៊ីវិលទាំង ១៩ នេះ យល់ព្រមជាមួយនឹង​វិធាន​ការ​របស់ខ្ញុំដែលពង្រីកសិទ្ធិអំណាចរបស់អស់លោកឬទេ។ មិនគ្រាន់តែរង់ចាំមួយឆ្នាំម្ដងទេ ប៉ុន្តែលោក​មាន​សិទ្ធិ​នឹងចូលរួមមតិជាមួយស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធ ទៅតាមវិស័យដែលសង្គមស៊ីវិលមួយយកចិត្តទុកដាក់ និង​ការ​បើក​ចំហអោយស្ថាប័ននានាយកចិត្តទុកដាក់ ផ្ដល់មតិ តើលោកអាចយកព្រមជាមួយនឹងគំនិតផ្ដួចផ្ដើម​នេះ? (លោក តឹក វណ្ណារ៉ា ថ្លែងអំណរគុណ) …

ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ពង្រីកបន្ថែមទៅលើតួនាទី ភារកិច្ច និងសិទ្ធិអំណាចបន្ថែមទៀត ដោយផ្ដល់​អោយក្រសួង​ដែល​ធ្លាប់បានធ្វើរួចមកហើយ ប៉ុន្តែភាពមិនទៀងទាត់ និងមិនមានលិខិតបទដ្ឋានត្រឹមត្រូវ ប៉ុន្តែ គេបានធ្វើ​រួច​មកហើយ។ ការរៀបចំ​សេចក្ដីព្រៀងច្បាប់ លិខិតបទដ្ឋាន ឬក្របខណ្ឌគោលនយោបាយ ចាំបាច់​ត្រូវ​មាន​ការពិគ្រោះយោបល់។ ប៉ុន្តែ​ អ្វីដែលធំជាងនេះទៀត​ គឺសកម្មភាពដែលយើងត្រូវប្រកាន់យក ដើម្បីការ​ពារ​ទាក់ទងនឹងកិច្ចការពារបរិស្ថាន​ការពារធនធានធម្មជាតិរបស់យើងនេះ។ អញ្ចឹងទេ សុំប្រកាសថា ៣ ខែ​ម្ដង ក្រសួងដែលមានការពាក់ព័ន្ធ ត្រូវអញ្ជើញអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងតួអង្គពាក់ព័ន្ធ មកពិគ្រោះយោ​បល់។ សុំអោយក្រសួងស្ថាប័នទាំង​អស់ស្ដាប់ ព្យាយាមស្ដាប់ពាក្យពិតក្នុងរយៈ ៣ ខែម្ដង ជាជាងស្ដាប់​ពាក្យ​កុហក ៥ ឆ្នាំម្ដង។

ការសម្រេចនៃវេទិកាថ្ងៃនេះ មានតម្លៃស្មើនឹងការសម្រេចនៃការប្រជុំពេញអង្គគណៈរដ្ឋមន្ត្រី

អញ្ចឹង យើងមានយន្តការជាក់លាក់មួយ ដែលសុំបញ្ជាក់ថា៖ ទី ១ សិទ្ធិអំណាចរវាង​ស្ថាប័ន​ដែល​ចូល​រួម​ក្នុង​វេទិកានេះ ដូចជាការសម្រេចអម្បាញ់មិញ មានតម្លៃស្មើនឹងការសម្រេចនៃការប្រជុំពេញអង្គរបស់គណៈ រដ្ឋមន្រ្តី។ នេះបានសេចក្ដីថា យើងបាននិងកំពុងបើកឱកាសនៃការចូលរួម មិនគ្រាន់តែចូលរួមដើរមើលព្រៃ នោះទេ ប៉ុន្តែការចូលរួមក្នុងការតាក់តែងក្របខណ្ឌគោលនយោបាយ ការតាក់តែងនូវសេចក្ដីព្រៀងច្បាប់ និងបទ​ដ្ឋានគតិយុត្តិដទៃទៀត។ សូមរំលឹកបន្តិចដែរ យន្តការនេះក៏អាចធ្វើនៅ​ថ្នាក់ខេត្តជាមួយ​នឹងខេត្ត​តែ​ម្ដង​ទើបវាមាន​ប្រសិទ្ធិភាព មកធ្វើនៅវិមានសន្ដិភាពនេះ មើលទៅទីឆ្ងាយណាស់ ហើយបើធ្វើនៅក្រសួង​នៅ​ភ្នំ​ពេញ គឺ​ឆ្ងាយណាស់។ ជួនកាល រឿងកើតនៅក្នុងខេត្តកំពង់ធំ ឧទាហរណ៍ ករណីព្រៃឡង់ វាមាន​កើត​​អត់​ឈប់។

សូមទូលព្រះគេន គោរពជំរាបថា យើងបានបែងចែកមុខងារហើយ(ដល់ក្រសួងបរិ​ស្ថាន និងក្រសួង​កសិ​កម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ)។ ព្រៃត្រូវការពារត្រូវដាក់អោយនៅក្រោមការគ្រប់គ្រង​របស់ក្រសួងបរិស្ថាន​។ ពីមុននេះ មានព្រៃពីរប្រភេទ ព្រៃការពារដូចគ្នា ប៉ុន្តែគ្រប់គ្រងដោយស្ថាប័នខុសគ្នា៖ មួយគ្រប់គ្រង ដោយ​ក្រ​សួងបរិស្ថាន មួយទៀតគ្រប់​គ្រង​ដោយរដ្ឋបាលព្រៃឈើ។ ឥឡូវនេះ គ្រប់គ្រងតែមួយ​កន្លែងបានហើយ ក្រ​សួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និង​នេសាទ ត្រូវប្រគល់តំបន់ព្រៃការពារទាំងអស់ អោយក្រសួងបរិស្ថានគ្រប់ គ្រង។ ផ្ទុយទៅវិញ ដីធ្វើអាជីវកម្ម​​ទាំងឡាយ ដែលមុននោះ វានៅក្នុងក្រប​ខណ្ឌនៃដី​របស់​ក្រសួង​បរិស្ថាន​គ្រប់គ្រង ក៏ត្រូវប្រគល់អោយក្រសួង​កសិកម្មគ្រប់គ្រងវិញ។

ផ្ទេរសិទ្ធិអំណាចឲ្យរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ

មួយផ្នែកទៀត មិនមែនធ្វើប្រតិ​ភូកម្មទេ (តែ)ត្រូវផ្ដល់សិទ្ធិអំណាចអោយរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិតែម្ដង។ រដ្ឋ​​បាលថ្នាក់​ក្រោមជាតិនៅពេលនេះ កំពុងតែ​ធ្វើការកែទម្រង់ ដោយ​ពី​រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ​អនុវត្តតាម​របៀប​​ខ្សែ​បណ្ដោយ ប៉ុន្តែទំនាក់ទំនងខ្សែទទឹង​​ជួបការលំបាក។ ឥឡូវនេះ យើងកំពុងធ្វើកែទម្រង់មួយ ដោយ​​ផ្ដល់​សិទ្ធិអំណាចទៅអោយរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ។ មុននេះ ពេលដែលគេកាប់ឈើនៅនឹងមុខ ចៅ​ហ្វាយខេត្ត ឬអនុខេត្ត អត់មានយោបល់អីទាំងអស់ ព្រោះថាអាហ្នឹង គឺរឿងរបស់ក្រសួងបរិស្ថាន រឿង​របស់ក្រសួងកសិកម្ម, វាទៅជាអញ្ចេះ។ ឥឡូវនេះ ត្រូវផ្ដល់ទៅអោយគណៈអភិបាលខេត្ត។ សូម​បញ្ជាក់​ជូន​ដែរ ដើម្បីអោយយើងច្បាស់ទាំងអស់គ្នា មិនអនុញ្ញាតតទៅទៀតទេ ទៅលើរបៀបគ្រប់គ្រងបច្ចុប្បន្ននេះ ហើយបញ្ហានេះ បានប្រគល់ការងារតាំងពី​ឯកឧត្តម ចាន់ សារុន នៅធ្វើរដ្ឋមន្រ្តីកសិកម្មណោះ ក៏ប៉ុន្តែ​សេច​ក្ដី​ព្រៀងច្បាប់ធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់នេះ ធ្វើ​វាមិនទាន់ចេញ។ បន្ទាប់ពីការប្រជុំនេះទៅ ត្រូវវេចបាយ​ធ្វើតែម្ដង ហើយបើអស់លោកមិនធ្វើទេ គឺខ្ញុំនឹងដឹកនាំនៅទីនេះ ដើម្បីធ្វើវិសោធនកម្មអាហ្នឹងអោយ​បាន។

ចែកមុខងារអោយ​រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ, រដ្ឋបាលព្រៃឈើ និងជលផល នៅក្នុងមន្ទីរ​កសិកម្ម រុក្ខាប្រ​មាញ់ និងនេសាទ

ចំណុចដែលយើងរកឃើញនៅកន្លែងណា? ក្រសួងមួយ ក្បាលមួយ កន្ទុយបី។ អ្វីទៅដែលហៅថា ក្បាល​មួយ កន្ទុយបី? នៅខាងលើហៅថា ក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ នៅពីខាងលើ ដល់ទៅដល់​ថ្នាក់ខេត្ត ហៅថាមន្ទីរកសិកម្ម។ អញ្ចឹងបាត់អាពីរនោះទៅណាទៅ? មន្ទីរកសិកម្មនោះ គាត់ធ្វើតែទាក់ទង​នឹង​បញ្ហាក្សេតសាស្រ្ត បសុព្យាបាល ការដាំដុះអីមួយចំនួន ប៉ុន្តែបាត់ព្រៃឈើ និងជលផល វានៅឯណា? គេ​បង្កើតឡើងនៅខណ្ឌរដ្ឋបាលព្រៃឈើ និងខណ្ឌរដ្ឋបាលជលផល។ សម្ដេចក្រឡាហោម ស ខេង ថ្ងៃនេះ គឺមិនបានមកចូលរួមទេ ដោយសារទៅប្រគល់ដូរចៅហ្វាយខេត្តព្រះវិហារ។ កន្លងទៅនេះ ពេលដែល​ឯក​ឧត្តម អ៊ុក រ៉ាប៊ុន នៅធ្វើជារដ្ឋមន្រ្តី បានធ្វើសំណើមួយរួចស្រេចទៅហើយ ប៉ុន្តែកន្លងទៅនេះ មិនដឹងថា តើឯកឧត្តម វេង សុខុន ជាអ្នកធ្វើសំណើនេះ ឬក៏អ្នកណាធ្វើសំណើ?

នាពេលថ្មីកន្លងទៅនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ​ បានទទួល សំណើវិសោធនកម្មច្បាប់ស្ដីពីព្រៃឈើ និងច្បាប់ស្ដីពី​ជល​ផល ពីក្រសួងកសិកម្ម​ រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ដែលមានបំណងស្នើដំឡើងខណ្ឌរដ្ឋបាលព្រៃឈើ និង​ខណ្ឌរដ្ឋបាលជលផល អោយទៅជាមន្ទីរជំនាញចំណុះក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ។ ខ្ញុំ​បាន​ចារត្រឡប់ទៅវិញថា មិន​អាចធ្វើបានទេ គឺត្រូវមកចំណុះមន្ទីរកសិកម្ម ហើយនៅផ្នែកខាងក្រោមនេះ សម្រាប់រដ្ឋបាលព្រៃឈើ និង​ជល​ផលត្រូវដាក់អោយចំណុះមន្ទីរកសិកម្មខេត្ត។ សុំយល់គ្នាអោយច្បាស់។ កុំរក្សាទុកតំ​ណែងនាយ​ខណ្ឌរដ្ឋបាល (ធ្វើអោយ)វាទៅជាក្រសួងមួយខុសគេខុសឯង។ នេះជា​មូលហេតុ​មួយ ក្នុង​ចំ​ណោម​មូលហេតុដែលយើងការពារព្រៃឈើ និងត្រីមិនបាន។

នៅពេលខាងមុខ យើងត្រូវបែងចែកមុខងារទៅអោយ​រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិទទួលខុសត្រូវ ហើយច្របាច់ រដ្ឋបាលព្រៃឈើ និងរដ្ឋបាលជលផល ទៅក្នុងមន្ទីរ​កសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ។ ដាក់ឈ្មោះវា​អោយ​ត្រូវ មិនអាចក្បាលមួយកន្ទុយបីដូចកន្លងទៅទេ។ ចាត់ទុកថាខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ជាអ្នកខុសទៅចុះ ព្រោះ​ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ល្ងង់ពេក ថារកអស់លោកអ្នកពូកែយក​មកជួយ អស់លោកធ្វើ​សំណើរៀបចំច្បាប់ ខ្ញុំ​ព្រះករុណាខ្ញុំ ចេះតែព្រមទៅ។ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ​ មិនបន្ទោសអ្នក​ណាទេ បន្ទោសខ្លួនឯង … តែខ្ញុំព្រះ​ករុ​ណា​ខ្ញុំ បានសិក្សារួចរាល់ហើយ មិនអនុញ្ញាតទេ អស់លោកណាថ្នាក់ធំទៅឡើងខាងលើទៅ​ រួចហើយបញ្ចូល​ខណ្ឌ​រដ្ឋបាលជលផល​ និងខណ្ឌរដ្ឋបាលព្រៃ​ឈើអោយទៅនៅក្នុងមន្ទីរកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ បង្កើតទៅជាសេនាធិការអោយរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ។

ត្រូវដឹងថា លោក​ប្រធានមន្ទីរកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ លោកគ្មានអំណាចបញ្ជាកម្លាំង​ប្រដាប់​អា​វុធ​ទេ ប៉ុន្តែខណៈ​អភិបាលខេត្ត ជាពិសេសអភិបាលខេត្តទេ ដែលមានសិទ្ធិបញ្ជាកងទ័ព មានសិទ្ធិបញ្ជា​នគរ​បាល មានសិទ្ធិ​បញ្ជាអាវុធហត្ថនៅក្នុងនោះ។ អញ្ចឹងទេ បើអោយរបៀបនេះ គឺសិទ្ធិអំណាចចៅ​ហ្វាយ​ខេត្ត​នឹងធំជាង ហើយ​ទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខនាយករដ្ឋមន្រ្តី លើបញ្ហាការការពារធនធានធម្មជាតិ។ ឯ​នៅ​ថ្នាក់ជាតិ ជាអ្នក​រៀបចំក្របខណ្ឌគោលនយោបាយ និងត្រួតពិនិត្យទៅវិញ។ ធ្វើយ៉ាងដូច្នេះ វាមាន​ប្រ​សិទ្ធិ​ភាពជាង។ កន្លង​ទៅ ស្អីយើងដោះពីខាងលើៗ ដល់បោះពីខាងលើ(អោយ) ខាងក្រោមបាត់ការ ទទួល​ខុស​ត្រូវ។ ជេរចៅហ្វាយខេត្ត ចៅហ្វាយខេត្តថា អាហ្នឹងមិនមែនរឿងខ្ញុំផង អាហ្នឹងហើយទីចុងបំផុត យើង​ចាញ់បោកពួកអ្នកខូចទាំង​អស់។

សហគមន៍ព្រៃឡង់ នាំគ្នាធ្វើយុទ្ធនាការមួយដើរកាត់ព្រៃឡង់ ដើម្បីការពារព្រៃឡង់។ នេះជាស​កម្ម​ភាព​ដ៏​ល្អ​មួយដែលរដ្ឋបាលត្រូវស្វាគមន៍ ហើយការពារផង។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ខ្ញុំព្រះ​ករុណាខ្ញុំ បាន​ប្រាប់​(ឯ.ឧ) សាយ សំអាល់ ថា បើខែរងា គប្បីជួយឧបត្ថម្ភអាវរងាទៅ។ បើខែភ្លៀង ជួយឧបត្ថម្ភអាវភ្លៀងទៅ ហើយជួនកាល គាត់ធ្វើយុទ្ធនាការមួយក្នុងការការពារព្រៃ យើងជួយទាំងស្បៀងអាហារទៀតផង អោយ​គាត់​ដើរកាត់ព្រៃហ្នឹងទៅ ហើយទៅបំបួសដើមឈើទៅ។ ដោយសារតែសកម្មភាពអត់ស៊ីសង្វាក់ ហើយចៅ​ហ្វាយ​ខេត្តក៏គ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលព្រៃឈើមិនបាន។ រដ្ឋបាល​ព្រៃឈើក៏មិនសហការជាមួយនឹងសង្គមស៊ីវិល ឬ​ក៏​សហគមន៍នៅឯមូលដ្ឋាន នគរបាល ឬអាវុធហត្ថ ឬកងទ័ព មិនស្ថិតក្រោមការបញ្ជា​របស់រដ្ឋ​បាល​ព្រៃ​ឈើ​ទេ។ ទីចុងបំផុត ទាំងអស់គ្នាស្រែកថា ការពារ​ឈើមួយដើមហ្នឹងអោយបាន ផ្ទុយទៅវិញ គេ​កាប់​​ឈើ​ហ្នឹងទៅបាត់។ នេះជាចំណុចចន្លោះប្រហោងធំ​របស់​យើង ដែលយើងត្រូវរៀបចំយន្តការជាក់លាក់ ធ្វើ​សកម្ម​ភាពស្រុះគ្នា។

វិសោធនកម្មច្បាប់ព្រៃឈើ និងច្បាប់ជលផល

ទាក់ទងនឹងរឿងវិសោធនកម្មច្បាប់ព្រៃឈើ និងច្បាប់ជលផល ហេតុអីត្រូវប្រគល់អោយសម្ដេចក្រឡា​ហោម ដែលជារដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងមហាផ្ទៃធ្វើទៅវិញ? មូលហេតុវាមានទំនាក់ទំនងរវាងច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំ​រដ្ឋ បាល​ថ្នាក់ក្រោមជាតិ វាមានអង្គឯកភាពរបស់វានៅនោះ។ បើមិនមានសង្គតភាពរវាងច្បាប់ទាំងប៉ុន្មាន​ហ្នឹងទេ វានៅរប៉ាត់រប៉ាយ។ ដូច្នេះ ត្រូវរៀបចំអោយទៅក្រោមក្របខណ្ឌច្បាប់អង្គការ ស្ដីពីការរៀបចំរដ្ឋបាល​ថ្នាក់ក្រោមជាតិ ប៉ុន្តែខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ សុំគូសបញ្ជាក់ថា មិនអនុញ្ញាតអោយមានការបែកខ្ញែកនៅផ្នែកខាង​ក្រោមទៀតទេ។ ឯកឧត្តម​ វេង សុខុន ត្រូវធ្វើកិច្ចការ​ងារនេះ។ ត្រៀមរៀបចំខ្លួនអោយហើយ ដើម្បីបញ្ចូល​រឿង​នេះ ទោះបីច្បាប់មិនទាន់បានកែតម្រូវ ប៉ុន្តែ ត្រូវកែតម្រូវសកម្ម​ភាពមុនអោយហើយ។ ត្រូវដាក់​អោយ​ពួកនេះ នៅក្រោមការត្រួតពិនិត្យរបស់​(មន្ទីរកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ) ប៉ុន្តែជាបឋម​អោយវាស្ដាប់​ចៅ​ហ្វាយខេត្ត។ រឿងវាមិនស្ដាប់​ចៅហ្វាយខេត្តហ្នឹងហើយ ដល់ពេលមានការទៅពឹង​ចៅហ្វាយ​ខេត្ត​អោយ​បញ្ចេញ​កម្លាំងប្រដាប់អាវុធ ដើម្បី​ទៅបង្ក្រាបកន្លែងនេះ បង្រ្កាបកន្លែងនោះ។ ទៅធ្វើម៉េច, បើចុះទៅកាប់​ឈើ ម៉េចមិនប្រាប់ ដល់ឥឡូវរកស៊ីខ្លួនឯងមិនបាន, មកពឹង? រឿងវាអញ្ចឹង។

ឥឡូវនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ស្នើសុំអោយតួអង្គពាក់ព័ន្ធណាដែលចង់មានមតិ ឬក៏លើកជាសំណើ លើកជា​សំ​ណួរ។ យើងអាចចំណាយពេលប្រមាណជា ១​ ម៉ោង ឬតិចជាង ១ ម៉ោង ដើម្បីខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំស្ដាប់​មុន រួចហើយចាំខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ធ្វើការសរុបមួយ តើច្រកចេញរបស់យើង​ទៅតាមវិធីណា? ដូចជាការ​ផ្ដល់​នូវ​ការណែនាំបន្ថែម សម្រាប់យកទៅអនុវត្តពីក្នុងដំណាក់កាលនៃវេទិកាមួយនេះ ទៅកាន់វេទិកាមួយ​ទៀត​នៅឆ្នាំក្រោយ។ ប៉ុន្តែឆ្នាំក្រោយ វេទិកាគួរតែត្រូវធ្វើអោយបានមុនបន្ដិច ដោយសារយើងមានការងារច្រើន​។

ទីនេះ គឺជាទីកន្លែងនៃការប្រជុំវេទិកាសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក (World Economic Forum) ដែលត្រូវធ្វើ​នៅ​​កម្ពុជា ក្នុងខែឧសភា (ឆ្នាំ ២០១៧)។ ឆ្នាំនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ត្រូវធ្វើដំណើរទៅដាវ៉ូស ប្រទេសស្វ៊ីស សាជា​ថ្មី​​ម្ដង​ទៀត ដើម្បីពាំនាំសម្រាប់ការរៀបចំវេទិកាសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក។ ឥឡូវនេះ សូមនិមន្តព្រះតេជ​ព្រះ​គុណ សូមអញ្ជើញឯកឧត្តម លោកជំទាវ សូមកុំទើសទាល់ និយាយត្រង់ៗ​ជាមួយគ្នា បើគ្រាន់តែ​និយាយ​ភាសា​ការទូតទេ មិនចាំបាច់ទេ។ សូមនិមន្តព្រះតេជព្រះគុណ ប៊ុត ប៊ុនតិញ។

(ការបកស្រាយសំនួរទី ១) ផ្តល់កិច្ចសហការ, ក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ផ្ដល់ និងលើកទឹក​ចិត្ត​ការដាំដើមឈើ

ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ សូមអរព្រះគុណចំពោះព្រះតេជព្រះគុណ ប៊ុត ប៊ុនតិញ។ ព្រះតេជព្រះគុណពិតជា​មាន​សង្ឃ​ដីកាច្បាស់លាស់ ហើយចំចំណុចដែលយើងបាន និងកំពុងគិតរួមគ្នា ដើម្បីធ្វើសកម្មភាព។ អម្បាញ់​មិញ ព្រះតេជព្រះគុណបានមានសង្ឃដីកាពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងរឿងការខ្វះកិច្ចសហការ។ រឿងនេះ បើយោង​ទៅ​​លើអ្វីដែលព្រះតេជព្រះគុណបានមានសង្ឃដីកា មិនត្រឹមតែមិនសហការទេ ថែមទាំងរារាំងផង ហើយ​រឿង​​នេះ អស់លោកតាមខេត្ត និងមូលដ្ឋាននានា ត្រូវស្ដាប់អោយបាន ការធ្វើសកម្មភាពដែល​មិនបំផ្លាញ​សន្ដិ​សុខ​ជាតិ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ នាំទៅដល់ការរីកលូតលាស់នៃប្រទេសជាតិ ត្រូវបានលើកទឹកចិត្ត។ ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណាខ្ញុំ ផ្ដល់នូវយោបល់បន្ថែមថា ព្រះតេជព្រះគុណបិណ្ឌបាតត្រឹមតែ​សហការ​ល្អ ប៉ុន្តែខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ជូនមតិបន្ថែមទៅលើរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ប្រសិនបើព្រះតេជព្រះគុណ ឬក៏អង្គ​ការ​ក្រៅរដ្ឋាភិបាលណាផ្សេងទៀត ត្រូវការកូនឈើដែលយើងមាន​សួន​បណ្ដុះកូនឈើយ៉ាងច្រើននោះ ចាំ​បាច់​ត្រូវប្រគេន ឬផ្ដល់អោយចូលរួមដាំដើមឈើ។

ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ថ្ងៃមុន ទៅឱបដើមឈើមួយដើម បង្ហោះហ្វេសប៊ុកទៅ មាន comment ចូលមកដូចជា​ច្រើន​​ដែរ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំមុន ព្រះតេជព្រះគុណ ខ្ញុំព្រះករុណា​ខ្ញុំ ជឿជាក់ នៅនឹងកំពង់ឆ្នាំង ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ដាំ​ដើម​ឈើមួយដើមនៅសាលាព្រៃខ្មែរ។ ឥឡូវវាសឹងជិត​មួយឱបហើយ អាហ្នឹងតែ ៣០ ឆ្នាំទៀត ធ្វើទូកង​បាន។ ភារកិច្ចដាំដើមឈើ មិនគ្រាន់​តែត្រូវសហការការពារនោះទេ ប៉ុន្តែបើសិនមានអង្គការ​ក្រៅរដ្ឋាភិបាល ឬសង្គមស៊ីវិលណា ត្រូវការកូនឈើ ក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ដែលទទួល​បន្ទុកក្នុង​ការ​បណ្ដុះ​កូនឈើនេះ គប្បីត្រូវបានផ្ដល់ ហើយលើកទឹកចិត្តអោយមានការដាំដើមឈើ។ អញ្ចឹង​ភារកិច្ចរបស់​យើង​នៅ​ពេល​នេះ ម្ខាងការពារ តែម្ខាងទៀតត្រូវដាំបំពេញបន្ថែម។

អរព្រះគុណព្រះតេជព្រះគុណ ហើយព្រះតេជព្រះគុណបានមានសង្ឃដីកាមួយឃ្លាចំចំណុចណាស់ ដែល​ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ បាននិយាយថា សេះបានចេញពីក្រោល យើងចាប់វាត្រឡប់មកវិញ ប៉ុន្តែបើយើង​គ្មាន​យន្ត​ការជាក់លាក់ គឺហ្នឹងទៅទៀតហើយ។ អញ្ចឹង ព្រះតេជព្រះគុណបានមានសង្ឃដីកាអម្បាញ់មិញថា មិន​ទាន់ហួសពេលទេ តែដល់ពេល។ ត្រឹមត្រូវណាស់ យើងធ្វើអត់ទាន់យឺតពេលទេ បើយើងប្រឹងទាំងអស់គ្នា គម្របព្រៃឈើរបស់យើងនឹងកើនឡើង។ ពេលនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ គិតថា ប្រហែលជាមានមនុស្សជេរ ប៉ុន្តែ ៥ ឆ្នាំ ឬ ១០ ឆ្នាំទៀត អាចនឹងមានមនុស្សសរសើរទៅវិញ។ មូលហេតុអី? ព្រៃរេចរិលមួយ​ចំនួន​ដែល​បានកាប់ វាកំពុងទៅដូចជាវាលរហោស្ថាន ប៉ុន្តែ ៥ ឆ្នាំ ឬ ១០ ឆ្នាំ ក្រោយ វានឹងលូតលាស់ជា​កៅ​ស៊ូ ឬស្វាយចន្ទីត្រឡប់មកវិញ អញ្ចឹងវានឹងក្លាយទៅជាគម្របព្រៃឈើ។

(ការបកស្រាយសំនួរទី ២)​ ការដាំដើមឈើត្រូវធ្វើរៀងរាល់ពេល ដែលអាចធ្វើទៅបាន

អរគុណ លោក សេង ប៊ុនរ៉ា ជាមួយនឹងការលើកឡើងនេះ។​ សម្រាប់ការលើកឡើងទាក់ទង​ជាមួយនឹង​ការ​ដាំដើមឈើ។ អម្បាញ់មិញ គឺព្រះតេជព្រះគុណ ប៊ុត ប៊ុនតិញ ក៏បានមានសង្ឃដីកាហើយ ហើយ​ខ្ញុំក៏​បាន​បញ្ជាក់អំពីបញ្ហានេះ។ យើងមិនអាចត្រឹមតែការពារ ហើយខ្វះការដាំបន្ថែមនោះទេ តំបន់ព្រៃរេចរិល​ទាំង​ឡាយ ហើយជារៀងរាល់ឆ្នាំយើងមានទិវាដាំដើមឈើ ០៩ កក្កដា ដែលព្រះមហាក្សត្រគង់ជា​ព្រះ​រាជ​អធិប​តេយ្យ​ភាពការដាំដើមឈើ ឯសម្រាប់ផ្នែកជលផល គឺត្រូវដឹកនាំព្រលែងកូនត្រីដោយនាយក​រដ្ឋ​មន្ត្រី។ តែ​ការដាំដើមឈើ របស់យើងមិនគួរធ្វើត្រឹមតែមួយថ្ងៃ ០៩ កក្កដា ទេ ត្រូវធ្វើរៀងរាល់ពេល ដែល​យើង​អាច​ធ្វើទៅ​បាន។

ក្រមបរិស្ថាននឹងមានបញ្ចូលការការពារសត្វព្រៃ

ពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងចំណុចពីរសំខាន់ ដែលខ្ញុំគួរតែឆ្លើយតប ហើយក៏មាននៅក្នុងការលើកឡើងពាក់ព័ន្ធ​ជា​មួយ​នឹងសំណួរមួយចំនួន ដែលបានលើកឡើងអំពីបញ្ហាអនុរក្ស។ ទាក់​ទិន​នឹងសត្វព្រៃ ពិតហើយរឿងនេះ យើងមិនទាន់មានលិខិតបទដ្ឋាន(គតិយុត្តិ)គ្រប់គ្រាន់។ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថានបានប្រាប់អម្បាញ់មិញថា​ យើង​នឹងមានក្រមបរិស្ថាន ដែលដាក់បញ្ចូលការការពារសត្វព្រៃទៅក្នុងនោះ។ អញ្ចឹង ឯកឧត្តម សាយ សំ​អាល់ ត្រូវប្រមូលធាតុចូល អំពីអ្នកពាក់ព័ន្ធទាំងឡាយ ដើម្បីកសាងនូវក្រមបរិស្ថាននេះ ហើយក្នុងក្រម​បរិ​ស្ថាន ចែងជំពូកជាក់លាក់ ស្តីអំពីបញ្ហាការអភិរក្សសត្វព្រៃ។ នេះខ្ញុំគិតថា ជារឿងមួយដែលចាំបាច់ បើ​សិន​​ជាគ្មាននូវបទដ្ឋានជាក់លាក់ណាមួយ យើងក៏មិនអាចទៅធ្វើអ្វីបានគ្រប់គ្រាន់ រាប់ទាំងការអនុវត្តវិធាន​ការ​ច្បាប់ទៅលើអ្នកបរបាញ់សត្វជាដើម។ ប៉ុន្តែកន្លងទៅនេះ និយាយតាមត្រង់ ថាហាមទទួលទាន ហាម​បាញ់​សត្វ ក៏ប៉ុន្តែទៅដល់ភោជនីយដ្ឋានណា សួររកតែសត្វព្រៃ? សួរកតែជ្រូកព្រៃ? សួររកតែឈ្លូស? ជា​រឿង​មួយដែលគួរតែត្រូវបានពិចារណា គេហៅថា ទាំងអស់គ្នាត្រូវតំណមមួយ កុំស៊ីសត្វ​ព្រៃតែ​ម្តង។

យ៉ាងណាក៏ដោយ នៅក្នុងសំណូមពរដែលមាន គឺទាក់ទងថា ឲ្យចេញច្បាប់ណាមុន ច្បាប់ណាក្រោយ ក៏​ប៉ុន្តែ​យើងត្រូវទៅជាមួយគ្នា។ ត្រូវពន្លឿនក្រមបរិស្ថាន ដើម្បីជម្រុញស្របជាមួយនឹងការកសាងច្បាប់​ដែល​វាទៅជាមួយគ្នា។ យើងធ្លាប់ធ្វើក្រមព្រហ្មទណ្ឌ នៅពេលដែលយើងចេញ គឺចេញស្មើគ្នា ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ និង​ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ។ នៅពេលដែលយើងធ្វើខាងផ្នែករដ្ឋប្បវេណី យើងចេញក្រមរដ្ឋប្បវេណី និង​ចេញ​(ក្រម)នីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី។ ដូច្នេះយើងចេញច្បាប់ស្តីពីធនធានធម្មជាតិ យើងក៏ត្រូវចេញក្រម​បរិស្ថាន​ទៅ​​ជាមួយគ្នា។

បង្កើនចំនួនអនុរក្ស ឬឧទ្យានុរក្សពី ៩៦០ នាក់ ទៅ ១២០០ នាក់

និយាយពីចំនួនអនុរក្ស លោកលើកឡើងត្រូវ។ ហ្នឹងហើយយោបល់ដែលយើងត្រូវស្តាប់។ ​ព្រៃឈើ​មាន ទៅ​ដល់ ៦ លានហិកតាប្លាយ ហើយពេលខាងមុខនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ចង់ដាក់ព្រៃមួយចំនួនផ្សេងទៀត ដើម្បីបញ្ជូលទៅក្នុងព្រៃដែលត្រូវការពារ ដើម្បីឲ្យព្រៃដែលត្រូវការពារមានទំហំកាន់តែធំ។ ម៉េចបានជា យើងធ្វើអញ្ចឹង? ការរេចរិល និងបាត់បង់ព្រៃឈើ នឹងក្លាយទៅជាមហន្តរាយមួយសម្រាប់​ប្រ​ទេស​របស់​យើង។ … ក្រសួងបរិស្ថានកំពុងពិភាក្សាជាមួយក្រសួងមុខងារសាធារណៈ និងក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិ​រញ្ញ​វត្ថុ ដើម្បីបង្កើនឧទ្យានុរក្ស ពី ៩៦០​ នាក់ បច្ចុប្បន្ននេះ ទៅ ដល់ ១២០០ នាក់។ អញ្ចឹង បើយើង​គិត​ពី​ចំនួន​ គឺបង្កើនមិនដល់ ៣០០ នាក់ផង។ ក្នុងនាមរាជរដ្ឋាភិបាល ខ្ញុំសុំប្រកាសថ្ងៃនេះ បង្កើនចំនួន​សម្រាប់​ការ​ជ្រើសរើសអនុរក្ស ចំនួន ៣០០ នាក់ សម្រាប់ឆ្នាំ ២០១៧។ យើងត្រូវតែខិតខំរកលុយ ពង្រឹង​ការ​រក​ចំ​ណូល។

យើងបង្កើនទាហាន យើងបង្កើនប៉ូលីស ដើម្បីសន្តិសុខផ្ទៃក្នុង ក៏ប៉ុន្តែយើងត្រូវបង្កើនកម្លាំងការពារធន​ធាន​ព្រៃឈើ​របស់យើងផងដែរ ព្រោះជាសន្តិសុខជាតិរបស់យើងដែរ។ កន្លែងខ្លះ គឺអ្នកកាប់ឈើមាន ២០ នាក់ តែអនុរក្សមានតែ ០៦ នាក់ ហើយធ្វើម៉េចជល់ជាមួយវាកើត? អញ្ចឹងទេ យើងនឹងពិនិត្យមើលតទៅ​ទៀត បើចាំបាច់ត្រូវបំពាក់អាវុធ ក៏យើងត្រូវបំពាក់អាវុធដែរ។​ អញ្ចឹងចេញ ស.ជ.ណ ទៅ។ រដ្ឋមន្ត្រី​មុខ​ងារ​សាធារណៈ ក៏ដូចជាក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ត្រៀមថវិកាទុកឲ្យហើយទៅ សម្រាប់ការជ្រើស​រើស​មិន​មែនប្រើកញ្ចប់ថវិកា (ឆ្នាំ) ២០១៦ ទេ ប្រើកញ្ចប់ថវិកា(ឆ្នាំ) ២០១៧។ ប៉ុន្តែ​ត្រូវ​ចាប់​ផ្តើម​ប្រុង​ប្រៀប​រើស​មនុស្សពីឥឡូវនេះទៅ។​

កាន់តំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីជាង ៣២ ឆ្នាំ

គេថា ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ហ្នឹងឃើញនៅក្រៅក្មេង ឃើញតាមទូរទស្សន៍ចាស់។ … (សម្រាប់)ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ គ្រប់​គ្រាន់ណាស់ទៅហើយ (នូវរយៈពេល) ៣១ ឆ្នាំ ជិត ៣២ ឆ្នាំ នៃមុខតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហើយ​បើ​គិត​ទាំងនាយករដ្ឋមន្ត្រីស្តីទីផង គឺចូល ៣២ ឆ្នាំហើយ។ ពេលដែលអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី ចាន់ ស៊ី​ គាត់​ឈឺ​នៅ​ពាក់កណ្តាលឆ្នាំ ១៩៨៤ ពេលនោះ ខ្ញុំធ្វើនាយករដ្ឋមន្ត្រីស្តីទីរហូតមក។ ដល់ ថ្ងៃ ១៤ មករា សភា​បោះ​ឆ្នោតឲ្យធ្វើនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ ឥឡូវ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ នៅត្រូវការអីទៀត? ជាភ័ព្វសំណាងមួយដែល​ព្រះតេជ​ព្រះ​គុណ ប៊ុត ប៊ុនតិញ កើតឆ្នាំដូចគ្នា ទៅដូរឆ្នាំត្រូវតាមគ្នាទៀត។ នេះជានិស្ស័យ។

ឥឡូវ​បើនិយាយពីតួនាទី និងឋានៈ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ អាចនិយាយបានអញ្ចេះ ពិភពលោកនេះគ្មានអ្នកណា​អាច​បំ​បែកឯកគ្គទកម្មខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំបានទេ។ ទី ១. ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ធ្វើមេដឹកនាំចលនាតស៊ូ តាំងពីអាយុ ២៥ ឆ្នាំ ជាមេបញ្ជាការដែលខ្ពស់បំផុត សម្រាប់ត្រើយខាងកើតទន្លេមេគង្គលើការកសាងកម្លាំងប្រដាប់​​អា​វុធ។ នាយឧត្តមសេនីយ៍ សៅ សុខា ដែលឥឡូវជានាយឧត្តមសេនីយ៍ អគ្គបញ្ជាការរងកងទ័ព និងជា​មេប​ញ្ជា​​ការ​កងរាជអាវុធហត្ថលើផ្ទៃប្រទេស ពេលនោះនៅក្មេងណាស់ ទើបនឹងអាយុ ១៦ ឆ្នាំ។ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ​ អាយុ ២៥ ឆ្នាំ។ ដឹកនាំកងទ័ពជាង ១ ម៉ឺននាក់ ដើម្បីនឹងប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងរបប ប៉ុល​ ពត។ អាយុ ២៧ ឆ្នាំ ធ្វើរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស។ អាយុ ៣២ ឆ្នាំ ធ្វើនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហើយធ្វើនាយករដ្ឋមន្ត្រីជាង ៣០ ឆ្នាំ។ ឯក​ទគ្គ​​កម្មទាំងនេះគ្មានអ្នកណាបំបែកបានទេ។​

ទាក់ទិនជាមួយនឹងអំណាចវិញ នៅក្នុងរបបប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យធម្មនុញ្ញ ឬប្រ​ជា​ធិប​តេយ្យអាស្រ័យ​សភា អំណាចវានៅនឹងនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ្នឹងឯង។ អញ្ចឹង​បានជាមានប្រទេសពីរ ពេលណា ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ទៅ​ទស្សនៈកិច្ច ដៃគូរបស់ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ​ គេមិនឲ្យធ្វើការជាមួយនាយករដ្ឋមន្ត្រីទេ? ពិតមែនតែប្រទេស​នោះ​មាននាយករដ្ឋមន្ត្រី ប៉ុន្តែ​គេឲ្យធ្វើដៃគូជាមួយប្រធានាធិបតី។ ទី ១ ប្រទេសបារាំង (ដែលខ្ញុំព្រះ​ករុណា)​ទៅ​ធ្វើដៃគូជាមួយនឹងប្រធានាធិបតី ដូចទស្សនកិច្ចកន្លងទៅនេះ ព្រោះគេដឹងថា យើងជាអ្នកកាន់​អំ​ណាច​ពិតប្រាកដ។ កូរ៉េខាងត្បូងគេមាននាយករដ្ឋមន្ត្រីដែរ ក៏ប៉ុន្តែដៃគូគឺជាមួយប្រធានាធិបតី ដែល​លោក​ជំទាវ Park Geun-hye នឹងមកទស្សនៈកិច្ចក្នុង ខែ តុលា ខាងមុខនេះ។ បើនិយាយពីទាហាន​ វា​ខ្ពស់​ណាស់ទៅហើយ ធ្លាប់ធ្វើអគ្គបញ្ជាការ កម្លាំងប្រដាប់អាវុធ ហើយឥឡូវនេះកំពុងស្ថិតនៅ​ជាឧត្តម​សេនីយ៍​ផ្កាយមាស ៥ …។

រក្សាអំណាចដើម្បីសុវត្ថិភាពនគរ ជារឿងមួយ, ដណ្តើមអំណាច ជារឿងមួយទៀត

ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ចង់ចេញស្អែកក៏បាន។ អត់បញ្ហា។ មិនបាច់ចាំថាដូរ ឬមិនដូរទេ។ ប៉ុន្តែបញ្ហាស្ថិត​នៅត្រង់​អី? ក្រោយ ហ៊ុន សែន ​ជានរណា? នេះជាបញ្ហាដែលត្រូវគិត។ បើសិនជាក្រោយ ហ៊ុន សែន វាស្រួល គឺ​អត់ទេ មួយអាទិត្យវ៉ៃកូនហ្គោល ៥ ដង ក៏គ្មានអ្នកណាគេឈឺក្បាល។ ប៉ុន្តែត្រូវគិតឲ្យច្បាស់។ ឥឡូវ​យើង​និយាយកន្លែងហ្នឹងបន្តិច កុំឲ្យគេថា ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ហ្នឹងគិតតែច្បាមអំណាច។ ការរក្សាអំណាចដើម្បី​សុវត្ថិ​ភាពរបស់នគរ គឺជារឿងមួយ។ ការដណ្តើមអំណាច គឺវាជារឿងមួយទៀត។ អ្នកធ្វើបក្សនយោបាយ​ធ្វើ​ដើម្បីអី? និយាយឲ្យវាត្រង់ៗ តែម្តងទៅ ធ្វើដើម្បីសន្លឹកឆ្នោត។ ហើយពេលដែល ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ចុះទៅ ដើរ​សួរសុខទុក្ខប្រជាពលរដ្ឋ​ គេថាដើម្បីសន្លឹកឆ្នោត។ សុំប្រកាសថាខ្ញុំទៅរកសន្លឹកឆ្នោត។ និយាយឲ្យ​ច្បាស់។ កុំភូតគេភូតឯង។ សូម្បីគេលេងហ្វេសប៊ុកឈ្នះខ្លួន ក៏មក​រករឿងគេដែរ។ មើលព្រះតេជព្រះគុណ បង្ហោះហ្វេសប៊ុកអីមានគេ Like ហើយព្រះតេជព្រះគុណដឹងថា​អ្នកណា Like ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ក៏ Like ឲ្យ​ព្រះតេជព្រះគុណដែរតើ …។

ប្រើថវិកាលក់កាបូន ការពារបរិស្ថានវិញ, ២ ដុល្លារពីសំបុត្រចូលទស្សនាអង្គរ ជួយមន្ទីរពេទ្យគន្ធបុប្ផា

… ខ្ញុំក៏អរគុណផងដែរ ​ជាមួយនឹងការដែលបានជួយលក់កាបូន​ … ខ្ញុំសូមនិយាយបន្តិចទាក់ទង​ជា​មួយ​នឹងបញ្ហាកម្រៃ ដែលបានមកពីការលក់កាបូនព្រៃឈើ។ ពិតហើយចំណូលថវិកាជាតិ វាត្រូវឆ្លងកាត់​គណ​នេយ្យ​ទោល​ រវាងចំណូល និងចំណាយ ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំសុំផ្តល់នូវការណែនាំមួយ។ ឥឡូវយើងទើបនឹងលក់​បាន ២ លាន ៦ សែនដុល្លារ(អាមេរិក)តែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែយើងនឹងអាចលក់បានច្រើនលើសនេះ​។ ខ្ញុំស្នើថា ការ​លក់បានទាំងប៉ុន្មាន ទោះបីឆ្លងកាត់របៀបទូទាត់ថវិកា ដើម្បីគាំទ្រឲ្យកំណែទម្រង់វិស័យហិរញ្ញ​វត្ថុសា​ធារ​ណៈ(ដូចម្តេចក្តី) យើងគប្បីប្រើប្រាស់នូវថវិកា ដែលបានមកពីការលក់កាបូនព្រៃឈើនេះ មកសម្រាប់​ការ​ការពារបរិស្ថានវិញ។ កន្លងទៅយើងមិនដែលបានទទួលកម្រៃ​ណាដើម្បីយកមកទ្រទ្រង់ថវិកាជាតិទេ។ បើ​ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ មិនច្រឡំទេ តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៨ ពេលដែលខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំឲ្យបញ្ចប់ការកាប់ឈើហ៊ុប ពេលហ្នឹងគឺប្រកាសឲ្យឈប់តែម្តង យើងអត់ដែលមានប្រាក់ចំណូលពីព្រៃឈើ ដើម្បីយកមកទ្រទ្រង់​ថវិកា​ចរន្ត​របស់យើងទេ។ ​

ពិតមែនតែឥឡូវនេះមានព្រៃឈើ តំបន់គេហៅព្រៃសម្បទានដែលនៅសេសសល់ ក៏​ប៉ុន្តែ​មិន​ឲ្យកាប់ឈើ​ទេ។ ក្រុមហ៊ុនពីរបានប្រគល់មកឲ្យរដ្ឋវិញ នៅសល់ក្រុមហ៊ុនមួយចំនួនទៀត ពេលអស់សុពលភាពហើយ គឺ​ចាំបាច់ត្រូវសិក្សាយកព្រៃទាំងនេះយកមកដាក់ជាព្រៃការពារ។​ ពេលនោះ យើងអាចលក់កាបូនព្រៃឈើ​បាន​ច្រើន​ជាង ហើយយកវាមកប្រើប្រាស់នៅក្នុងការទ្រទ្រង់ឲ្យការគាំពារបរិស្ថាននេះវិញ។ យើងមិនប្រើ​ប្រាស់​ថវិកានេះ ដើម្បីយកទៅវិនិយោគផ្នែកនេះផ្នែកនោះនោះទេ ឬក៏យកមកបើកប្រាក់ខែនោះទេ។ យើង​មាន​ចំណូលសមល្មម ដើម្បីនឹងទ្រទ្រង់នូវការចំណាយរបស់រដ្ឋ តាមរយៈនៃសកម្មភាពប្រមូលចំណូល​អំពី​ពន្ធដារ និងគយរបស់យើង។ ដូច្នេះយើងមិនមានការចាំបាច់ដើម្បីកាប់ឈើយកមកទ្រទ្រង់ ដើម្បីថវិ​កា​ជាតិនោះទេ ហើយក៏មិនចាំបាច់លក់កាបូនព្រៃឈើ ហើយយកមកទ្រទ្រង់ថវិកានោះដែរ។ អញ្ចឹងនៅ ពេលខាងមុខក្រសួងបរិស្ថានកាន់តែមានលទ្ធភាពលើសមុន។

ការបង្កប់ថវិកាមួយចំនួន បាននិងកំពុងធ្វើ ដូចជាឥឡូវ ការលក់សំបុត្រចូលមើលអង្គរវត្ត ត្រូវកាត់ ២ ដុល្លារ​(អាមេរិក) សម្រាប់មន្ទីរពេទ្យគន្ធបុប្ផា។ សំបុត្រមួយ សន្លឹក កាត់ ២ ដុល្លារ(អាមេរិក) សម្រាប់​មន្ទីរ​ពេទ្យ​គន្ធបុប្ផាតែម្តង ព្រោះមន្ទីរពេទ្យគន្ធបុប្ផា ត្រូវ​ការជាងគេទាំងអស់។ ប៉ុន្តែថ្ងៃក្រោយយើងនឹង​អាច​បង្កប់​លើ​ពន្ធដាផ្នែកណាខ្លះ ដូចជា លើកឧទាហរណ៍ទេ ការលក់បារី លក់គ្រឿងស្រវឹង។ ជួនកាលយើង​បង្កប់​ក្នុង​ស្រាបៀរមួយកំប៉ុង បង្កប់ត្រឹមតែ​ ១០ រៀល(ខ្មែរ) នៅក្នុងហ្នឹង ប៉ុន្តែ យើងយកមក​ចំណាយ​លើផ្នែក​បរិ​ស្ថាន។ អ្នកជក់បារីយើងអាចបង្កប់ច្រើនជាង ដើម្បីកុំឲ្យមនុស្សចូលចិត្តជក់បារី ហើយយើងយកមក​ប្រើ​ក្នុង​បរិស្ថានដែរ។

… សម្រាប់ការផ្តល់ដីសម្បទានសង្គមកិច្ច … ខ្ញុំសុំផ្តល់ជាមតិ សុំកុំយកគោទៅចងលើវាលខ្សាច់ វាអត់​មាន​អីស៊ីទេ ហ្នឹងទី ១។ ទី ២ កុំយកមាន់ទៅពងនៅក្នុងជ្រុកស្រូវ។ ហេតុអីបានខ្ញុំត្រូវនិយាយ? បើ​លោក​ឯងយ​កប្រជាពលរដ្ឋទៅដាក់នៅព្រៃមួយឆ្ងាយរកតែផ្លូវទៅមិនបាន ប្រភពទឹកក៏អត់ ស្អីក៏អត់ ហ្នឹង​ដូចជា យក​ប្រជាជនទៅបោះចោល។ ប៉ុន្តែយើងក៏មិនយកគាត់ទៅដាក់ក្នុងស្នូលតំបន់ទីបីនៃបឹងទន្លេសាបដែរ បើ​ធ្វើ​យ៉ាងដូច្នេះ គាត់ទៅលេងចំកន្លែងអភិរក្សត្រីបណ្តោយ អាហ្នឹងហើយគេហៅយកមាន់ទៅពង​ក្នុងជង្រុក​ស្រូវ។ តែពងក្នុងជង្រុកស្រូវ វាចឹកស្រូវហើយ។ ប៉ុន្តែបើយកទៅដាក់នៅតំបន់ដែលមិនអាចធ្វើ​អាជីវកម្ម​បាន ក៏យើងមិនត្រូវធ្វើទេ។ ត្រូវសិក្សាឲ្យច្បាស់។

ដាក់ប្រជាពលរដ្ឋអភិវឌ្ឍន៍នៅតាមទល់ដែន ជាជំរើសល្អជាងគេ

មុនមក(ទីនេះ) ខ្ញុំបានចុះហត្ថលេខា យល់ព្រមលើការរៀបចំផ្លូវនៅតាមខ្សែក្រវ៉ាត់ព្រំដែនភាគខាងកើត ដែល ឯកឧត្តម វ៉ា គឹមហុង បានលើកជាសំណើ។ ព្រឹកមិញ សម្បូរឯកសារ​ … គ្រាន់តែ​ត្រូវ​ចរចា​ជា​មួយ​នឹងវៀតណាមខាងមុខនេះ មានចំណុចច្រើន​ណាស់ត្រូវពិនិត្យ។ អញ្ចឹងទេ បានណែនាំខេត្តតា​កែវ​ថ្ងៃ​មុន​ ហើយបានណែនាំបណ្តាខេត្ត វិធីដែលល្អជាងគេ គឺពង្រាយប្រជាជនទៅតាមទល់ដែន ទាំងខាងកើត ទាំង​ខាងលិច ទាំងខាងជើង ប៉ុន្តែមិនអាចយកប្រជាពលរដ្ឋទៅបោះបង់ចោលបានទេ ត្រូវតែរៀបចំហេដ្ឋា​រចនា​សម្ព័ន្ធឲ្យគាត់។ ជម្រើសល្អជាងគេក្នុងការការពារទល់ដែន គឺជម្រើសដាក់ប្រជាពលរដ្ឋអភិវឌ្ឍន៍នៅ​តាម​ទល់ដែន ប៉ុន្តែបើទល់ដែនណាធ្វើអីវាមិនកើត ក៏យើងមិនត្រូវយកប្រជាជន ទៅប្រថុយនឹងគ្រោះ​ថ្នាក់​នោះ​ដែរ។ អញ្ចឹងយើងត្រូវមានប្រព័ន្ធផ្លូវ យើងត្រូវមានស្អីទ្រទ្រង់ … មិនត្រូវយកប្រជាពល​រដ្ឋទៅ​ដាក់នៅ​តំ​បន់ ដែលមិនអាចបង្កបង្កើនផលបានទេ …។

(ការបកស្រាយសំនួរទី ៣) កញ្ចប់ថវិកាកម្មវិធីព្រៃឈើ ដាក់ទៅផែនការវិនិយោគឃុំ-សង្កាត់ ត្រូវបាន​ពិនិត្យ​

អរគុណណាស់។ ប្អូនស្រីពិតជាក្លាហានណាស់។ ថ្ងៃនេះ​ ប្អូនស្រីធ្វើដំណើរតំាងពីឧត្តរមានជ័យ មក​កាន់​ទីក្រុងភ្នំពេញ ចូលរួមនៅក្នុងវេទិការបស់យើង។ ពិតជាកិត្តិយស។ … ទាក់ទងនឹងសំណើរបស់ប្អូនស្រី រឿង​នេះយើងបានធ្វើកិច្ចការមួយចំនួនហើយៗ នឹងបន្តធ្វើ ដើម្បីអោយមានខ្ទង់ថវិកាចុះទៅដល់មូលដ្ឋាន សម្រាប់ទាក់ទងនឹងការងារអភិរក្សនេះ។ មិនមែន ១៦០០ ឃុំជាង សុទ្ធតែមានព្រៃឈើទំាងអស់ទេ យើង​ត្រូវ​តែពិនិត្យមើលតាមក្រសួងបរិស្ថានថា ឃុំណាខ្លះ ដែលមានសហគមន៍ព្រៃឈើ ហើយដែលយើង​បញ្ចុះ​ថវិកា​ទៅតាមថ្នាក់ឃុំ-សង្កាត់នោះឯង។ ត្រូវមានចំណែកថា ​ឧបមាថា យើងប្រគល់ថវិកាឃុំ-សង្កាត់ ១០០ លាន ក្នុងមួយឃុំ ត្រូវតែបែងចែកថា ២០ លានសម្រាប់ការពារ​បរិស្ថាន ការពារព្រៃឈើ។ ធ្វើយ៉ាង​នេះ គឺជាការធ្វើវិមជ្ឈការអំណាចទៅអោយមូលដ្ឋាន ដែល​ត្រូវ​ការ​មធ្យោបាយថវិកា។

កន្លងទៅ យើងបានប្រើប្រាស់ក្នុងកម្រិតមួយដែលថា … ការធ្វើដំណើររបស់មន្ត្រី គ្រាន់តែជាការឆ្លង​កាត់​មើល​ទេសភាព ប៉ុន្តែមិនមែនជាដំណោះស្រាយសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋនោះទេ។ អញ្ចឹង ថវិកាសម្រាប់ជិះ​សេះ​មើលផ្កា គួរត្រូវកាត់បន្ថយ ដោយធ្វើវិមជ្ឈការអំណាច ធនធានថវិកា និងធនធាមនុស្ស​ទៅអោយ​មូល​ដ្ឋាន​តែម្តង។ នេះគឺជារឿងល្អ ដែលសុំទទួលយកនូវយោបល់នេះ។ ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច ហិរញ្ញវត្ថុ ត្រូវធ្វើ​កិច្ច​ការ​នេះ តាមរយៈនៃការលើកសំណើជាមួយក្រសួងបរិស្ថាន ព្រោះថាប៉ុន្មាន(មានប៉ុន្មាន)​ឃុំដែលត្រូវការ​(ជា)អាទិ​ភាព …។

កម្ពុជាមិនចាកចេញពីអង្គការសហប្រជាជាតិទេ/ចំណុចពីរដែលសម្តេចជំទាស់

ឯរឿង(ដែល)ប្អូនស្រីបានលើកឡើងទាក់ទងអនុផលព្រៃឈើ យើងត្រូវគិតជាមួយគ្នាបន្តិច។ ប្រទេស​​យើង ជាប្រទេសមួយដែលកំពុងរីកលូតលាស់។ ខ្ញុំធ្លាប់បានគេហៅថា ទាស់សម្តីគ្នាជាមួយតំណាងពិសេស​របស់អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ Peter Leuprecht។ ម៉េចទៅបានទាស់សម្តីគ្នា? ការដែលខ្ញុំ​ព្រះ​ករុ​ណា​ខ្ញុំ ទាស់សម្តីគ្នាជាមួយអ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អគ្គលេខាធិការ អង្គការសហប្រជាជាតិ ខុស​ពីប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន។ ប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន ជេរអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ ជេរអា ឡប់ ហើយឥឡូវប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីនប្រជុំកាសែតពីម្សិលមួយថ្ងៃ គាត់ថា គាត់ត្រៀមចាកចេញពីអង្គ​ការ​សហប្រជាជាតិ ដោយសារតែអង្គការសហប្រជាជាតិអត់បានធ្វើអីទេ ពូកែខាងលូកដៃចូល។ ប៉ុន្តែសុំ អ្នក​តំណាងអង្គការសហប្រជាជាតិ ឬក៏ស្អីៗ កុំបារម្ភ ខ្ញុំអត់ចាកចេញទេ ខ្ញុំមិនល្ងង់ដើរចេញទេ …។

ខ្ញុំសូមជម្រាបណា មានម្នាក់ជាអ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បង្អាប់កម្ពុជា … (តែ)​ដល់​ពេលផុតអាណត្តិសរសេរសំបុត្រមកតាមអ៊ីម៉ែល សុំធ្វើទីប្រឹក្សាខ្ញុំផ្នែកវិនិយោគ។ ​អស់លោកលួច​ជន​ជាតិ​ខ្ញុំទៅធ្វើការ សូម្បីតែទីម័រខាងកើត ១៥ នាក់ ខ្ញុំអត់នឹកដល់ទេ ពេលមានសភាពការណ៍នៅលីបង់ ជនជាតិយើងក៏មាននៅលីបង់។ ឥឡូវជនជាតិយើងមាននៅច្រើនណាស់ មិត្តភក្តិបរទេស ទៅចេះតែទៅៗ ខ្លះនំាមករៀននៅកម្ពុជា អត់អោយយើងដឹងទៀត។ ខ្ញុំបានជួបប្រធានាធិបតី សៅតូម៉េ និងហ្វ្រាំងស៊ីប (São Tomé and Príncipe) គាត់ថាមានសិស្សកំពុងរៀននៅឯកម្ពុជា ១២ នាក់។ ខ្ញុំភ្ញាក់ព្រើត ខ្ញុំថា​ទៅ​តាមណា? គាត់ថា ទៅតាមធនាគារពិភពលោក មករៀនពីកម្ពុជា ប៉ុន្តែមិនហ៊ានសរសើរកម្ពុជា។ មើល អ្វីទៅដែលហៅថា transparency។ យើងគួរហ៊ាននិយាយ។  

Peter Leuprecht និយាយថា ការអភិវឌ្ឍនៅតំបន់ទំរីង ស្រុងសណ្តាន់ ខេត្តកំពង់ធំនេះ ដែលធ្វើការ​ដំា​កៅ​ស៊ូនេះ និងធ្វើអោយប៉ះពាល់មុខរបរប្រពៃណីរបស់ប្រជាជន។ ខ្ញុំបាន(និយាយនឹងគាត់ថា) ឯក​ឧត្តម​និយាយអោយច្បាស់បន្តិចមើល ឯកឧត្តមចង់ទុកជនជាតិរបស់ខ្ញុំ គ្រាន់តែស្លៀកប៉ឹង ហើយស្ពាយកាផា អោយទេសចរមើលឬ? ដីធ្លីរេចរិលគ្រាន់តែជាការបោចវល្លិ៍នេះ យើងផ្ទេរទៅជាដីដំាកៅស៊ូបាន​ទេ? ម្ខាង​ឯកឧត្តមមកនិយាយជាមួយខ្ញុំ អោយជម្រុញអភិវឌ្ឍន៍ តែម្ខាងទៀតឯកឧត្តមមកនិយាយជាមួយខ្ញុំ​លើ​បញ្ហាហ្នឹង។ ខ្ញុំទទួលស្គាល់នូវតំបន់អភិរក្ស ក៏ប៉ុន្តែមិនអាចទុកអោយប្រជាជនរបស់ខ្ញុំ រស់នៅក្នុងសេដ្ឋ​កិច្ច​ប្រពៃណីតទៅទៀតបានទេ។ ឥឡូវលើការជាក់ស្តែង តើប្រជាជននៅក្នុងតំបន់មួយចំនួននោះ គាត់​មាន​នៅស្ពាយកាផា បូតស្រូវដាក់ទេ?

ការផ្លាស់ប្តូរមុខរបរឲ្យប្រជាពលរដ្ឋ

ប្អូនស្រីនិយាយអម្បាញ់មិញគឺត្រឹមត្រូវហើយ ប៉ុន្តែយើងត្រូវគិត​អោយ​វែងឆ្ងាយបន្តិច។ អ្វីដែលយើងបាន និង​កំ​ពុង​ធ្វើ បំរើអោយវិស័យទេសចរណ៍ ផលិតផលមួយ​ចំនួន​ដែល​បំរើអោយវិស័យទេសចរណ៍ និងការ​ប្រើ​ប្រាស់ប្រចំាថ្ងៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ត្រូវបានមកពីអនុផលព្រៃ​ឈើ​នេះ​ឯង ហើយក្នុងនោះមានវល្លិ៍ មាន​ផ្តៅ មានជ័រទឹក មានជ័រចុង ប៉ុន្តែតំបន់ទំាងនេះត្រូវតែការពារ ដើម្បីអោយប្រជាពលរដ្ឋយើង គាត់មាន​តំ​បន់​ដែល​អាចរកវល្លិ៍ រកផ្តៅបាន។ តំបន់មួយចំនួនក៏ត្រូវតែគិត​អំពី​បញ្ហាដែលយើងខ្វះជ័រទឹក ជ័រចុង ទៅលើ​បញ្ហា​ការប្រើប្រាស់ ដូចជាសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ​ដែលរស់​នៅ​តាម​តំបន់ដងទន្លេ គឺត្រូវការទូក ហើយទូក នឹង​​វា​ត្រូវ​ការជ័រទឹក ជ័រចុងនឹងដើម្បីបិទវា ដែលយើងមិនទាន់​ឈាន​ទៅ​ដល់ទូកសិប្បនិម្មិត្ត ធ្វើពីប្លាស្ទិច​ស្អី​គ្រប់គ្រាន់នោះទេ។

ប៉ុន្តែរឿងមួយ យើងត្រូវគិតពីឥឡូវ នោះគឺផ្លាស់ប្តូរមុខរបរប្រជាពលរដ្ឋ ដែលគាត់ធ្លាប់តែដើរទៅ​ដុត​យក​ជ័រ​ទឹក ជ័រចុង រួចហើយអាភ្លើងឆេះ​ព្រៃមួយចំនួនឆេះដោយសារគាត់(ដុត)។ ព្រះតេជព្រះគុណហើយ ដើម្បី​អោយ​ជ័រទឹកចេញ មិនទៅដុតវា ហើយដុតហើយបោះអាហ្នឹងចោលទៅ ដល់ទៅបោះទៅវាឆេះព្រៃ។ សូម្បី​តែនៅក្នុងតំបន់អង្គរ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ស្នើអោយលោកសាស្ត្រាចារ្យជនជាតិជប៉ុនពីសាកល​វិទ្យា​ល័យ​សូហ្វ្យា សិក្សាលើការផ្ទេរមុខរបរនៅក្នុងតំបន់អង្គរ។ មុននេះ អ្នកនៅក្នុងតំបន់អង្គរទំាងឡាយអា​ស្រ័យ ផល​លើការរកជ័រទឹក ជ័រចុងនេះឯង។ ចំណុចនេះត្រូវថ្លឹងថ្លែង ដោយស្ថាប័នមានសមត្ថកិច្ច ជាមួយនឹង​សហ​គមន៍។ ខ្ញុំឯកភាពអភិរក្សតំបន់ដែលមានឈើធំហ្នឹង។ បើទោះបីយើងមិនទៅចោះ មិនទៅដុតវា ក៏​ត្រូវ​រក្សាឈើ​ហ្នឹង អាហ្នឹងទី ១។ ទី ២ វល្លិ៍ ផ្តៅ ដែលវាដុះដោយធម្មជាតិ ត្រូវបានការពារ ត្រូវដក​ហូត​ក្នុង​កំរិតណា ដើម្បីបំរើអោយសេចក្តីត្រូវការ នៃការធ្វើសិប្បកម្ម សម្រាប់ការប្រើប្រាស់របស់ប្រជាពលរដ្ឋ … ជា​របស់​ចេញចេញពីធនធានព្រៃឈើ និងអនុផលព្រៃឈើដែលយើងកំពុង​មានសព្វថ្ងៃនេះ។

អរគុណណាស់ប្អូនស្រី ហើយសូមផ្តាំផ្ញើទៅសួរសុខទុក្ខសហគមន៍ព្រៃឈើនៅទីនោះផង ហើយសុំបន្ត​ការ​ខិតខំនៅទីនោះ ថាឥឡូវនេះ យ៉ាងហោចណាស់មាននាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មួយគ្រាន់ជាបង្អែក។ ខ្ញុំត្រូវការប្រជាពលរដ្ឋចូលរួម ខ្ញុំត្រូវការស្តាប់ពាក្យពិត ហើយខ្ញុំត្រូវការការពារនូវអ្វីដែលយើងត្រូវការពារ​កន្លង​ទៅនេះ។ ពិតមែនតែព្រះអង្គ ប៊ុត ប៊ុនតិញ ថា មិនទាន់ហួសពេល តែដល់ពេល តែសម្រាប់ ខ្ញុំព្រះ ករុណាខ្ញុំ មានវិប្បដិសារីលើបញ្ហាហ្នឹង។ ជំនាន់ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ដឹកនំាតែឯង មិនទាន់មានពហុបក្ស ពេល នោះ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ នៅចំាបានណាស់ ក្នុងមួយឆ្នំាអោយកាប់តែ ១៦ ម៉ឺនម៉ែត្រគូបទេ ហើយកាប់​មិន​ដែលគ្រប់ផែនការទេ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលយើងមានរដ្ឋាភិបាលចំរុះ កាប់រាប់លានម៉ែត្រគូប។ ដល់ខ្ញុំព្រះករុ​ណា​ខ្ញុំ ឈ្នះឆ្នោតសារជាថ្មី ព្រៃគុបទំាងអស់ត្រូវបញ្ឈប់។ ឥឡូវ ឱសានវាទ តំាងពីឆ្នំា ២០០២ អត់​អោយ​អ្នក​ឯងកាប់ឈើហ៊ុបទេ …។ ឥឡូវចង់ស្តាប់កញ្ញា ធី សុវណ្ណថា បន្តិច កញ្ញាចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងម៉េច ក្នុង​ឋានៈ​ជាប្រធានអង្គការមួយ។

(ការបកស្រាយសំនួរទី ៤) បន្តយុទ្ធនាការ និងត្រូវរឹតបន្តឹងថែមទៀតបង្រ្កាបកាប់ឈើ

នៅកម្ពុជា នេះឋានានុក្រមពិធីការ ទី ១ ព្រះមហាក្សត្រ ទី ២ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ទី ៣ ប្រធានរដ្ឋសភា ទី ៤ នាយករដ្ឋមន្រ្តី។ ប៉ុន្តែ ព្រះករុណាបិតា ព្រះអង្គមានព្រះរាជបន្ទូលហើយ នៅថ្ងៃទី ១៣ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៩៨ ថា ខ្ញុំទី ១ សម្តេច ជា ស៊ីម ដែលនៅជាប្រធានព្រឹទ្ធសភា ទី ២ សម្តេចក្រុមព្រះនរោត្តម​រណឫទ្ធិ ជាទី ៣ សម្តេច ហ៊ុន សែន ជាទី ៤ តែយើងមិនត្រូវភ្លេចទេ សម្តេច ហ៊ុន សែន ទេ ដែលជាអ្នកកាន់​អំ​ណាច​ទី ១ អំណាចប្រមូលផ្តុំនៅនឹងដៃរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន។ យើងពិនិត្យមើល​អញ្ចេះ។ យើង​ចាប់​បានតែតូចតាច ប៉ុន្តែអ្នកធំពិតប្រាកដ អ្នករកស៊ីពិតប្រាកដ ដែលជាម្ចាស់នៃមធ្យោបាយ គឺមិនដែល​រក​ឃើញតែម្តង។ តើវានៅឯណា? ខ្ញុំគិតថា ត្រូវរៀបចំនូវប្រព័ន្ធព័ត៌មានជាក់លាក់ស្រាវជ្រាវជាពិសេស ដោយ​មានការ​ចូលរួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងនោះ យើងក៏ត្រូវមានវិធី ដើម្បី​ការពារអ្នកផ្តល់ព័ត៌​មាន​ឲ្យ​យើង​ផង​ដែរ។ តួនាទីនេះ ឯកឧត្តម សៅ សុខា ត្រូវបន្តទៅទៀត។ យុទ្ធនាការនេះ​មិនអាចកាត់បន្ថយទេ។ មាន​ស្ប៉ត​អប់រំមួយចំនួន ដូចអ្នកបាញ់ស្វា ហៀបតែនឹងកេះកៃ ស្វាថាកុំបាញ់ខ្ញុំ ជាស្ប៉ត​អប់រំ​ទាក់​ទងនឹង​បរិ​ស្ថាន​មួយល្អណាស់ …។

ផ្តល់ការងារទៅដល់ថ្នាក់ក្រោមជាតិ កាត់បន្ថយការបន្ទោសគ្នាទៅវិញទៅមក

ទាក់ទងជាមួយនឹងមន្រ្តី អម្បាញ់មិញនេះ បាន​បង្កើត​នូវ​ចំនួនអនុរក្ស ៣០០ នាក់បន្ថែមទៀត ប៉ុន្តែ បើសិន​ជា​នៅតែមិនផ្តល់មធ្យោបាយ ក៏នៅតែទៅមិនរួចដដែល។ អញ្ចឹងទេ រឿងនៅពេលខាងមុខ អាចនឹងដោះ​ស្រាយ​បានងាយជាង ដោយយើងត្រូវផ្តល់អំណាចទៅ​ដល់ថ្នាក់ក្រោមជាតិ។ នៅថ្នាក់ក្រោមជាតិនោះ គេ​មានថវិកាថ្នាក់ក្រោមជាតិរបស់គេ ហើយក្នុងហ្នឹងថ្នាក់ជាតិ ត្រូវផ្តល់ធនធានមនុស្ស និងធនធានថវិកា ទៅ​ឲ្យ​ថ្នាក់ក្រោមជាតិអនុវត្ត។ ពេលនោះ មិនអាចបន្ទោសគ្នា​បានទេ។ កន្លងទៅ ជះទឹកដាក់គ្នា ខាងលើ​បន្ទោស​ខាងក្រោម ខាងក្រោមបន្ទោសខាងលើ។ ពេលខាងមុខ ​យើងនឹងផ្តល់នូវមធ្យោបាយទៅ​ដល់​ថ្នាក់​ក្រោមជាតិ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ អន្តរកាលពីការផ្ទេរពីក្រសួងបរិស្ថាន ទៅកាន់ក្រសួងកសិកម្ម និងពីក្រសួង​កសិកម្ម ទៅក្រសួងបរិស្ថាន គឺជា​អន្តរកាលមួយដែលគួរតែប្រុងប្រយ័ត្ន។

សម្តេចក្រឡាហោម ​ស ខេង បាន​​លើកឡើងនៅក្នុងសំណើរបស់គាត់ … សូម​រាជ​រដ្ឋា​ភិ​បាលដាក់​ចេញ​នូវ​សារា​ចរណែនាំបន្ទាន់អំពីវិធានការចំពោះមុខនានា ជាពិសេសការពង្រឹង​បន្ថែម​​នូវសមត្ថ​កិច្ច និងការទទួល​ខុស​ត្រូវរបស់គណបញ្ជាការឯកភាពនៃរដ្ឋបាលរាជធានី​/ខេត្ត/ក្រុង/​ស្រុក/​ខណ្ឌ ក្នុងការ​ចាត់​វិធានការជាក់​ស្តែង​ជាបន្ទាន់ ដើម្បីទប់ស្កាត់បទល្មើសព្រៃឈើ ជលផល និងការបំផ្លាញ​តំបន់​ការពារធម្មជាតិ ក្នុងដែន​សមត្ថ​កិច្ចរបស់ខ្លួនឲ្យមានប្រសិទ្ធិភាព ដោយហេតុថា នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ កំពុងកើតមានបាតុភាព​មិនប្រ​ក្រ​តី ដែលគួរឲ្យព្រួយបារម្ភ ​បង្កឡើងដោយបុគ្គលឆ្លៀតឱកាសមួយចំនួន នៅតំបន់ដែលកំពុងផ្ទេរ​សមត្ថ​កិច្ច​គ្រប់គ្រង រវាងក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ និងក្រសួងបរិស្ថាន។ មិនដឹងថា ឥឡូវនេះ សា​រា​ចរនេះបានទៅដល់ណាហើយ? ធ្វើឲ្យស្រូត។ ទន្ទឹមគ្នាហ្នឹង ត្រូវឲ្យអាជ្ញាធរថ្នាក់ក្រោមជាតិហ្នឹង រៀប​ចំ​ពង្រឹងសមត្ថកិច្ច និងការអនុវត្តតែ​ម្តង ​ព្រោះបើយើងរងចាំច្បាប់យូរណាស់ …។

ស្ថាបនាផ្លូវ ១៨ គីឡូម៉ែត្រ និងស្ពាន ដើម្បីសម្រួលការធ្វើដំណើររបស់ប្រជាពលរដ្ឋ

រឿងមួយទៀត គឺសំណើសុំផ្លូវ។ គួរតែឆ្លើយយ៉ាងម៉េច? ១៨ គីឡូម៉ែត្រ មិនឆ្ងាយ​ទេចៅអើយ។ ឥឡូវនេះ ទទួល​យកនូវការសាងសង់ផ្លូវ ១៨ គីឡូម៉ែត្រនេះ ហើយប្រគល់ឲ្យក្រសួងអភិវឌ្ឍន៍​ជនបទជាអាណាប័ក​ដើម​ខ្សែស្ថាបនាផ្លូវ និងស្ពាននេះតែម្តង។ ចៅថា ១៨ គីឡូម៉ែត្រ តែមិនដឹង​ថាវាស់តាមរបៀប​ណា​ទេ ប៉ុន្តែ ឥឡូវប៉ុន្មានគីឡូម៉ែត្រក៏ដោយ កសាងតំបន់ហ្នឹង ព្រោះយើងមានដាក់សាលាខាងក្រុមពួក ១៥៧ ក៏ទៅធ្វើ​នៅ​ហ្នឹង។ បើសិនជាមានទេសចរ​ទៅច្រើន អាអ្នកកាប់ឈើក៏វាខ្លាចដែរ ហើយផ្លូវនេះ មិនមែនធ្វើសម្រាប់​ឲ្យ​អ្នកឯងកាប់ឈើទេ សម្រាប់ដឹក​ទេសចរ សម្រាប់សម្រួលដល់ប្រជាពលរដ្ឋ សម្រាប់ការព្យាបាលរបស់​ប្រ​ជា​ពលរដ្ឋ មិនមែនធ្វើ​ឲ្យអ្នកឯងដឹក​ឈើទេ។ អញ្ចឹង ឯកឧត្តម អ៊ុក រ៉ាប៊ុន ទទួលកិច្ចការងារនេះ សិក្សា​ពេលចប់ភ្លៀងធ្លាក់ ការដ្ឋានត្រូវបើក ហើយ​ភ្ជាប់ស្ពានទៅណាអីទៅណា រៀបចំតំបន់ហ្នឹង​ឲ្យទៅជាតំ​បន់​ទេស​ចរណ៍អារ៉ែង ដ៏ទាក់ទាញ …។

មិនប៉ះពាល់រ៉ែទីតាញ៉ូម នៅតំបន់ជីផាត

សូមជម្រាបជូនផងដែរថា នៅតំបន់ជីផាត ​សុំទូលប្រគេន ពីការខិតខំរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល។ តាមការ​សិក្សា នៅ​តំបន់ជីផាតខាងលើ ទីតាញ៉ូមនៅក្រោមដី មានតម្លៃប្រមាណ ២២ ពាន់លានដុល្លារ។ សិក្សា​រួចហើយ ក៏បាន​ដាក់សំណើសុំឲ្យមានការវិនិយោគ។ ប៉ុន្តែ យើងបានសង្កេតឃើញថា ដើម្បីវិនិយោគយក ២២ ពាន់លាន​ដុល្លារ​នៅក្រោមដី អាទីតាញ៉ូមនេះ វាត្រូវអស់នូវព្រៃដែលជាជម្រកសត្វដំរីតែម្តង។ អញ្ចឹង​ទេ ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ បាន​ចារថា រក្សាទុក មិនឲ្យមានការវិនិយោគទេ។ ក្មេងជំនាន់ក្រោយ គេគិតយ៉ាងណា ជា​រឿងរបស់គេ …។ បើសិនជាយើងហ៊ានធ្វើ ​ទីតាញ៉ូម យើងដកយកគម្របព្រៃឈើ ដែលសុទ្ធ​តែឈើ​ធំៗ មិនតិចជាង ២ ម៉ឺន ហិកតា … ហើយមិនប្រាកដទេ​ណា ដែលហៅថាការសិក្សាគឺគ្រាន់តែទាយ ប៉ុន្តែ សម័យឥឡូវគេអាចដឹងបាន។ ពេលដែលយើងធ្វើតំបន់ហ្នឹង គ្រឹប ទឹកសមុទ្ររបស់យើងលែង​ទៅជា​ទឹក​សមុទ្រ​ខៀវហើយ ទៅជាសមុទ្រលឿង ព្រោះអី? ខែនេះ វាភ្លៀងនាំដី​ដែលគេធ្វើរ៉ែហ្នឹង វាធ្លាក់ទៅ​ក្នុង​សមុទ្រ អញ្ចឹងយើងមានទឹកសមុទ្រឯណាមុជទៀត? អញ្ចឹងទេ រឿងនេះ សុខចិត្តទុកនៅក្នុងដីទៅ ៥០០ ឆ្នាំ​ទៀត ឬ ៣០០ ឆ្នាំទៀត អ្នកក្រោយ គេធ្វើយ៉ាងម៉េចទៀត ក្រែងលោគេមាន​បច្ចេកវិទ្យាចុះទៅ​យក​ ដោយ​មិនចាំបាច់បក ២ ម៉ឺនហិកតាចេញ។ ពេលខ្លះតម្រូវឲ្យមានការគិត ពីការអភិវឌ្ឍ និងការអភិរក្ស …។

ការប្រមាថរបស់មេបក្សប្រឆាំងមកលើគ្រួសារសម្តេច មិនអាចលើកលែងបាន

អំពីសុច្ចរិតភាព ដែលចៅស្រីបានលើក។ ក៏ជារឿងមួយដែរ តែតាមិនចង់និយាយដល់ទេ។ ច្បាស់ណាស់ នៅស្រុកខ្មែរនេះ ការបំផ្លាញគ្នាតាមមធ្យាបាយនានា គឺមានគ្រប់សព្វ។ ស្អី​ឡើងសិទ្ធិបញ្ចេញមតិ។ ខ្ញុំសូម​និយាយ​ហើយណា ខ្ញុំមិនអាចទទួលបានទេ ដែលភរិយាខ្ញុំត្រូវគេប្រមាថថាជា​ភរិយារបស់មេដឹកនាំ​វៀត​ណាម។ ហ៊ុន ម៉ាណែត មិនមែនជាកូនរបស់ ហ៊ុន សែន ទេ គឺជាកូនរបស់មេដឹកនាំ​វៀតណាម។ ខ្ញុំមិន​អាច​អត់ឱនឲ្យបានទេ ហើយអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិក ត្រូវទទួលខុសត្រូវលើបញ្ហាហ្នឹង ព្រោះនេះ​ជាជនជាតិ​អា​មេ​រិក។ ខ្ញុំមិនអាចទទួលយកបានទេ។ ជាការប្រមាថមួយដ៏ធ្ងន់បំផុត សម្រាប់ជីវិត​របស់ខ្ញុំ ហើយថា​ហេតុ​អី​បានជា លោក ហ៊ុន សែន មិនចុះហត្ថលេខា មិនសម្រួល បើសូម្បីតែជីវិតផ្ទាល់របស់​ខ្ញុំត្រូវបានគេប្រ​មាថ​ហួសហេតុ។ ព្រះតេជព្រះគុណ អ្នកលេងហ្វេសប៊ុក ច្បាស់ជាដឹងហើយរឿងនេះ រហូតគេ​មក​ទាម​ទារ​ធ្វើ DNA តើ ហ៊ុន ម៉ាណែត ជាកូនរបស់ ហ៊ុន សែន ពិតប្រាកដទេ។ ម្នាក់អីនៅអាមេរិក តើអាមេ​រិក​មាន​ឥរិយា​បថបែបណា ជាមួយនឹងមនុស្សហ្នឹង? តើប្រទេសនានាទទួលបានទេ?

… សុំទោស ឯកឧត្តមអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិក ពិតជាបានដឹងរឿងហ្នឹង។ ហេតុអីបានជាថា លោក ហ៊ុន សែន ធ្លាប់តែធ្វើការសម្របសម្រួល អ្នកជាប់គុក ស៊ីញ៉េឲ្យចេញក្រៅគុក ព្រោះ​ច្បាប់ពន្ធធនាគារ គេឲ្យអំណាច​មក​នាយករដ្ឋមន្រ្តីថា អាចធ្វើការសុំលើកលែងទោសបាន។ តែដោយតម្លៃណា​ក៏​ដោយ ខ្ញុំមិនធ្វើ។ ភរិយា​ខ្ញុំ​វេទនាពេកហើយ។ ស្លាប់កូនមួយនៅនឹងមុខ ខ្ញុំសុំគេយកសាកសពកូនទៅកប់ គេមិន​ឲ្យផង អត់ធ្មត់​សង្កត់​ចិត្ត ដើម្បីដឹកនាំការតស៊ូមួយរំដោះប្រទេស ប្រពន្ធមានផ្ទៃពោះ ៥ ខែ ចាកចេញពីប្រពន្ធ ដឹកនាំ​ការ​តស៊ូរំដោះប្រទេសហើយ ហ៊ុន ម៉ាណែត ហៅ ហ៊ុន សែន ថាជាពូ តើអ្នកទាំងអស់គ្នាអាចយល់​អារម្មណ៍​បែប​នេះទេ? ហេតុអីបានជា ហ៊ុន ម៉ាណែត ក្លាយទៅជាកូនមេដឹកនាំវៀតណាម? សុំទោស បើអ្នក​ទាំងឡាយយល់ថា ហ៊ុន សែន (មិនបានធ្វើ)អ្វីដែលធ្លាប់ធ្វើពីមុន។ ខ្ញុំដឹកនាំភាគីខ្មែរដែលទាស់​គ្នា​ ច្បាំង​គ្នាដោយកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ មករួបរួមគ្នានៅអង្គុយមួយកន្លែង។ ខ្ញុំធ្វើបាន។ ប៉ុន្តែ ​លើកនេះ សុំ​ទោស ខ្ញុំ​ធ្វើ​មិន​បានទេ …។

ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ចង់ស្តាប់ពាក្យពិត។ មានតែពាក្យពិតតែប៉ុណ្ណោះ ដែលអាច​ដោះស្រាយ​ចំ​បញ្ហា។ ថ្ងៃនេះ បាន​ស្តាប់នូវពាក្យពេជន៍ទាំងឡាយ សង្ឃឹមថាយើងនឹងសហការគ្នាធ្វើបន្តថែម​ទៀត ប៉ុន្តែ រឿងមួយ​ដែល​ចៅ​ស្រីលើកអម្បាញ់មិញ ទាក់ទងនឹងការវាយប្រហារគ្នា លាបពណ៌គ្នា ចៅ​អើយចៅ តានេះរងគ្រោះធ្ងន់​ណាស់​ពេលនេះ។ ឯរឿងនេះ សូមប្រាប់ទៅប្រធានាធិបតី អូបាម៉ា ប្រាប់ទៅ John Kerry គេ​នៅ​ស្រុក​អា​មេ​រិក គេជនជាតិអាមេរិក បើនៅស្រុកខ្មែរ ខ្ញុំចាប់ហើយ។ … នៅកម្ពុជា មិនមែនមានតែបក្ស​មួយ បក្ស ២ ទេ មានបក្សច្រើនណាស់ អ្នកជាប់គុកក៏ត្រូវជាប់គុក ហើយជាប់គុកមិនមែនតែបក្សនយោបាយ​ណា បក្ស​នយោ​បាយណានោះទេ អ្នកណាខុសច្បាប់ អ្នកនោះជាប់គុកទៅ។ មនុស្សក្នុងគណបក្សប្រជាជន​មួយ​គគោកជាប់គុក។ អ្វីដែលខ្ញុំសុំគឺសុំតែការពិតតែប៉ុណ្ណោះ។ ខ្ញុំ​មិនអាចទទួលការប្រមាថទៅលើស​ហ្នឹង​ទៀត​ទេ។ អំពើនេះ ត្រូវតែសងដោយតម្លៃខ្ពស់ណាស់។ អតីតអ្នកប្រយុទ្ធ អតីតអ្នកស្វែងរកសន្តិភាព អតីតអ្នក​បង្រួប​បង្រួមជាតិមួយនេះ មិនអាចលើកដៃចុះហត្ថលេខាសម្រួលឲ្យអ្នក​ណា​ទាំងអស់។

សូមឲ្យសារទៅអ្នកការទូតទាំងឡាយ កុំនិយាយជាមួយ ហ៊ុន សែន លើរឿងនេះ។ និយាយមិន​បាន។ អ្នក​ណាត្រូវតុលាការផ្តន្ទាទោស អ្នកនោះត្រូវចូលគុក។ ខ្ញុំមិនមែនឆ្លៀតពេល(និយាយរឿងនេះទេ) តែចៅស្រី​គាត់​និយាយពីរឿងលាបពណ៌ ចៅទើបនឹងត្រូវគេលាបពណ៌មួយចំនួនទេ តែតាត្រូវគេលាបពណ៌ រាប់​ទាំង​ចៅ​ក៏ធ្លាប់លាបពណ៌តាដែរ កាលពីនៅជាវីរនារីសង្គ្រោះជាតិនោះ។ ឥឡូវ អាមេរិកដោះស្រាយ​ជន​ជាតិ​អា​មេ​រិកយ៉ាងម៉េចទៅលើការប្រមាថនេះ? ខ្ញុំអត់ទទួលបានទេ​ ខ្ញុំអាណិតភរិយា និងកូនខ្ញុំ។

យើងបញ្ចប់ការដេញដោលសំណួរត្រឹមប៉ុណ្ណេះ។ ខ្ញុំសូមចាប់ផ្តើមធ្វើសំយោគ ក៏ដូចជាលើក​ឡើងនូ​វ​ចំ​ណុច​ជាក់ស្តែងខ្លះបន្ថែម។ … មិន​គួរឡើយខ្ញុំត្រូវ​​ទទួលរងនូវការប្រមាថ ហើយអ្នក​ប្រមាថ​សូម​បញ្ជាក់​ក្នុងអង្គប្រជុំតែម្តង គឺប្រធាន​បក្សប្រឆាំង។ សូមប្រាប់ឯកឧត្តមឲ្យច្បាស់ ថាខ្ញុំមិនអាច​ទទួល​យក​បាន​។ … ឥឡូវនេះ ជាមួយនឹងការ​លើក​ឡើង​ទាំង​ឡាយ ពេលវេលាមួយព្រឹកមិនគ្រប់ទេ តែយ៉ាងហោចណាស់ យើង​អាចបញ្ជាក់បានពីយន្តការសម្រាប់ដំណើរការទៅមុខត​ទៅទៀត។

ការអភិវឌ្ឍតែងតែមានផលប៉ះពាល់ដល់ធនធានធម្មជាតិជានិច្ច

ខ្ញុំចង់និយាយពីបរិការណ៍រួម រវាងការអភិវឌ្ឍ និងកិច្ចការអភិរក្សធនធានធម្មជាតិ។ តើមានប្រទេសណា​មួយ ដែលចេញមកប្រកាសថា អភិវឌ្ឍដោយគ្មានរេចរិលធនធានធម្មជាតិហើយឬនៅ? … អត់មានទេ។ លើក​លែងតែដែនដីមួយចំនួន និងប្រទេសមួយចំនួន ដូចជាសាំងហ្គាពួរ ហុងកុង ម៉ាកាវ ម៉ូណាកូ គឺជា​ប្រ​ទេស​ដែលអភិវឌ្ឍមិនពឹង​ផ្អែកលើធនធានធម្មជាតិ។ ប៉ុន្តែ ប្រទេសដទៃៗ​សុទ្ធតែបានអនុវត្តអស់ហើយ ទាំង​លើដី ទាំងក្រោមដី ទាំងក្នុងទឹក ទាំងក្រោមទឹក ទាំងសមុទ្រ ទន្លេ បឹងបួរ។ ​ឥឡូវ យើងពិនិត្យមើល បណ្តាប្រទេសផលិតប្រេងកាត​ទៅយកពីណា? មិនមែនទៅដងទឹកសមុទ្រមកឯណា អាហ្នឹង គេជីកនៅ​ក្រោម​សមុទ្រនោះ ឬក៏ក្រោមដីនោះ។ អញ្ចឹង គេអភិវឌ្ឍប្រទេសគេ ដោយផ្តើមចេញពីធនធានធម្មជាតិ ដែល​គេយកមកប្រើ។ សូម្បីតែសហរដ្ឋអាមេ​រិកខ្លួនឯង ដោយមិនចង់ឲ្យបាត់បង់ធនធានធម្មជាតិ ក៏​មាន​ស្តុកបម្រុងរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែទៅវិនិយោគ​នៅប្រទេសដទៃ ដើម្បីមកប្រើនៅប្រទេសរបស់ខ្លួន។

ខ្ញុំមិនមែនជាអ្នកឯកទេសខាងអាមេរិកទេ តែអាមេរិកមាន​អណ្តូងប្រេងមិនតិចទេ និងការស្តុកបម្រុង ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា អាមេរិកត្រូវកាត់បន្ថយការផលិតធនធានធម្ម​ជាតិក្នុងស្រុក តែទៅវិនិយោគនៅក្រៅស្រុក តាមរយៈក្រុមហ៊ុនអាមេរិក។ បន្ថែមលើនោះ ប្រទេសឧស្សាហកម្មធំៗ គេត្រូវមានការទទួល​ខុសត្រូវ​លើស​ពី​នេះ ដោយសារពួកគេបានបញ្ចេញផ្សែងយ៉ាងច្រើន ដែលធ្វើឲ្យការ​ប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។ ពួកគេបាន​ចំ​ណេញច្រើនណាស់ ពីការអភិវឌ្ឍទាំងអស់នេះ។ ប៉ុន្តែ យើងមិនបានស្តី​បន្ទោសគេទេ តែសុំឲ្យគេ​កុំស្តី​បន្ទោស​យើងហួសហេតុពេក។ សុំឲ្យនិយាយត្រឹមការពិតបានហើយ។ យើងទទួល​យកនូវការពិតមួយ ដែល​ថាការគ្រប់គ្រងរបស់យើងមិនទាន់បានល្អ ទាមទារនូវការពង្រឹងយន្តការ ដែល​វេទិកាថ្ងៃនេះ គឺជា​សក្ខី​ភាព​នៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការដែលយើងត្រូវធ្វើ។

រកវិធីបន្សាំជាមួយនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ

ស្ថានភាពពិភពលោកបច្ចុប្បន្ននេះ ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុក្លាយទៅជាចំណុចក្តៅ។ ដំបូងបំផុតការប្រែ​ប្រួល​អាកាសធាតុ បន្ទាប់ទៅភេរវកម្ម បន្ទាប់ទៅទៀតសន្តិសុខស្បៀង និងសន្តិសុខថាមពល។ ៤ ចំ​ណុច​នេះ នៅទីណាក៏គេពិភាក្សា ប៉ុន្តែ ឥឡូវនេះ ប្រមាណឆ្នាំមុន គេពិភាក្សាអំពីសន្តិសុខថាមពល និង​សន្តិ​សុខ​ស្បៀង។ ប៉ុន្តែ ឥឡូវគេវិលមកពិភាក្សាអំពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុធំជាង។ សម្រាប់យើងក៏ដូច​ប្រ​ទេស​មួយចំនួនកំពុងរកវិធីបន្សាំជាមួយនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុនេះឯង ពីមុនពូជស្រូវរបស់យើងធន់​បាន​ជាមួយនឹងអាកាសធាតុ ៣៦ អង្សារសេ ក៏ប៉ុន្តែ ឥឡូវនេះ អាកាសធាតុនៅក្នុងប្រទេសរបស់​យើង​ដែល​កាលពីរាំងស្ងួតកន្លងទៅនេះ ឡើងដល់ ៤០ អង្សារសេ និងនៅតំបន់ខ្លះឡើងដល់ ៤២ អង្សារសេ អញ្ចឹងតើពូជស្រូវនេះ វាសមស្របឬអត់? ទាំងអស់នេះហើយ ដែលយើងទាមទារឲ្យបន្សាំខ្លួ​នទៅនឹងការ​ប្រែប្រួលអាកាសធាតុ …។

វាតម្រូវឲ្យមានការប្រែប្រួលបន្សាំខ្លួន … ខ្លួនយើងម្នាក់ៗ ក៏ត្រូវតែផ្លាស់ប្តូរឲ្យទាន់ពេលវេលាផងដែរ។ ជាពិ​សេស​ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុនេះ នាំទៅដល់ការប្រែប្រួលទាំងឡាយ ជាគ្រោះមហន្តរាយទឹកជំនន់ ជា​គ្រោះ​មហន្តរាយរាំងស្ងួត ជាគ្រោះមហន្តរាយរញ្ជួយផែនដី ឬក៏ស៊ូណាមី … ព្រឹកមិញនេះ ទឹកនៅ​ស្ទឹង​ត្រែង​មាន​ការធ្លាក់ចុះបន្តិច ប៉ុន្តែល្ងាចនេះអាចនឹងហក់ឡើង ដោយសារកាលពីថ្ងៃទី ២០ ទឹក​ជន់លិច​ហ្លួងព្រះ​បាង នៅពេលដែលស្ទឹងត្រែងយើងខាងក្រោមវានឹងមកដល់ល្ងាចនេះនឹងមកដល់ស្ទឹងត្រែងនឹងឡើង។ តែ​ប៉ុន្មានឆ្នាំមុនទឹកភ្លៀងមិនត្រូវអាងទន្លេមេគង្គទេ។ កុំអាលទៅបន្ទោសឡាវ ឡាវអត់ទាន់កសាង​ ដនសា​ហុង ក៏មិនទាន់កសាង សាយបូរី ឃ្លាតពីព្រំដែនកម្ពុជា ១២០០ គីឡូម៉ែត្រ ហើយក៏មិន​ទាន់​សាង​សង់​អី​បាន​ប៉ុន្មានដែរ។ សំខាន់ទឹកដែលធ្លាក់ក្នុងបាសាំងមេគង្គគឺវាអត់ ហ្នឹងហើយជាការប្រែប្រួលនៃអាកាស​ធាតុ។ កន្លែងដែលមិនធ្លាប់ភ្លៀងទៅជាជំនន់ កន្លែងដែលធ្លាប់ជំនន់ ទៅជារាំងស្ងួត …។

កម្ពុជា មិនទាន់ធ្វើអា​ជីវ​កម្មលើប្រេងកាត ឧស្ម័ន ធ្យូងថ្ម និងរ៉ែគ្រប់ប្រភេទទេ

… ខ្ញុំសុំនិយាយទី ១ ទាក់ទងនឹងឧស្ម័ន ប្រេងកាត ធ្យូងថ្ម និងរ៉ែគ្រប់ប្រភេទ។ កម្ពុជាមិនទាន់បានធ្វើអា​ជីវ​កម្មលើប្រេងកាត ឧស្ម័ន ធ្យូងថ្ម និងរ៉ែគ្រប់ប្រភេទនៅឡើយទេ។ យើងស្ថិតនៅក្នុងដំណាក់កាល សិក្សា​នៅ​ឡើយ។ ក្នុងពេលដែលប្រទេសជាច្រើនបានប្រើប្រាស់រួចស្រេចហើយ រាប់ទាំង East Timor ដែលខ្ញុំ​ទៅទស្សនកិច្ចរួចហើយនេះ។ យើងបន្តការសិក្សា ហើយយើងធ្វើការងារនេះឱ្យល្អបំផុត។ កន្លងទៅ ទាល់​តែខ្ញុំថាឲ្យបានឈប់។ ប្រដៅនោះប្រដៅ។ រឿងគ្រប់គ្រងចំណូល រឿងហ្នឹងដែលយើង​ត្រូវយល់​ទាំង​អស់​គ្នា។ ជួនកាលថា តើវាជាពរជ័យ ឬបណ្តាសា បានខ្ញុំជួបអស់លោកនានា ទាំងស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុធំៗ ទាំងអគ្គរដ្ឋទូត ប្រទេសខ្លះដែលពូកែនិយាយអញ្ចឹងថានែ ពេលនេះមិនមែនជាពេល ដែលត្រូវនិយាយ​អំពី​បញ្ហាតើត្រីណា ត្រូវអាំង ត្រូវស្ងោរ ត្រូវចៀនទេ ពេលនេះត្រូវនិយាយថាធ្វើម៉េចត្រូវចាប់ត្រីឲ្យបាន។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ ២០០២ រហូតមកដល់ឥឡូវ ១៤ ឆ្នាំ ខ្ញុំហាមរដ្ឋមន្រ្តីទាំងអស់ អោយឈប់និយាយជាមួយ។ រឿង​ដែល​វាមិនទាន់ដល់ ពិតហើយ គេត្រូវពិនិត្យគ្រោងជាមុន ប៉ុន្តែនិយាយច្រើនម្ល៉េះ អារឿងត្រូវនិ​យាយ​មិន​និយាយ​ទេ …។

ឈើត្រូវបានប្រើប្រាស់គ្រប់ដំណាក់កាល

ឥឡូវខ្ញុំនិយាយដល់បញ្ហាឈើ ឈើប្រើ និងបំផ្លាញគ្រប់ដំណាក់កាលទាំងអស់ មិនថាដំណាក់​​កាល​​មួយ​​ណាទេ។ ដំណាក់កាលណាក៏ប្រើដែរ។ ទោះបីជាជំនាន់ប៉ុលពតក៏ប្រើដែរ គ្រប់ដំណាក់កាល ហើយសំ​ពាធ​ប្រជាជន ប្រជាសាស្រ្តកើនឡើង ឈើក៏រេចរិលតាមហ្នឹង។ ខ្ញុំសុំឲ្យអស់លោកអ្នកចាប់អារម្មណ៍​​លើ​បញ្ហា​មួយ ហេតុអីបានគេហៅខេត្តព្រៃវែង? គេថា ពីដើមឈើច្រើនណាស់ ព្រៃវាវែង ហើយខ្ញុំសួរបន្ថែម​ទៀត​ថា ចុះឥឡូវព្រៃទៅណាអស់ទៅ? កាប់អស់រលីងហើយ។ ហើយកាប់ហ្នឹងតាំងពី ហ៊ុន សែន មិន​ទាន់​កើត។ អញ្ចឹងទេ ឈើត្រូវបានប្រើ និងបំផ្លាញគ្រប់ដំណាក់កាលទាំងអស់ ហើយឈើមាន​សត្រូវ​ច្រើន​ជាង​គេបង្អស់។ សង្គ្រាមបាញ់គ្នាក៏ត្រូវដើមឈើ ការសាងសង់សំណង់នានាក៏ត្រូវការឈើ ត្រូវការ​ដីដាំ​ដុះ​ក៏​ត្រូវកាប់ឈើចេញ ត្រូវការចំអិនអាហារក៏ត្រូវការកាប់ អុសដុត ធ្វើឡឥដ្ឋ ឡក្បឿង ថ្នាំកាតាប ឬក៏​ស្ករ​ត្នោត​ក៏ត្រូវការឈើ ត្រូវការអុសភ្លើងឆេះព្រៃក៏ឆេះឈើ អ្នកលក់ឈើក៏លួចកាប់ឈើ។ បានសេចក្តីថាមាន​សត្រូវ​ច្រើន​ណាស់។ … ខ្ញុំបានចាត់ឲ្យមានការគ្រប់គ្រងនៅឆ្នាំ ១៩៨៦ នៅក្នុងពេលការធ្វើកំណែ​ទម្រង់​មួយ​ចំ​នួន ចាំបាច់​នៅ​ពេលនោះ។ គ្រាន់តែយកវិធានការណ៍ជាមធ្យមប៉ុណ្ណោះ អុសនៅទីក្រុងភ្នំពេញ​ឡើង​ថ្លៃ​គំហុក។ ទីចុងបំ​ផុត​ខ្ញុំ​បានឲ្យបញ្ឈប់នូវការរឹតត្បិតក្នុងការដឹកជញ្ជូនអុស ធ្យូងចូលមកកាន់ទីក្រុង​ភ្នំ​ពេញ នេះវាជាតម្រូវ​ការ​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ …។

… ឥឡូវទឹកចាប់ចូលព្រៃ ហើយថ្ងៃនេះ និងប៉ុន្មានថ្ងៃជាប់ៗ គ្នាអាចកម្ពស់ទឹកកាន់តែឡើងខ្ពស់ ទឹកចូល​ព្រៃកាន់តែច្រើន។ អាផ្នែកខាងក្រោយនេះហើយ ចាំមើលគាត់ទៅហើយ។ អាទូកៗ ទៅកាប់អុសយកមក ហើយរក្សាទុកយ៉ាងស្រួល ដល់ពេលឡថ្នាំកាតាបមកដល់ គាត់យកអាហ្នឹងទៅដុត។ អាហ្នឹងហើយ ជា​មហន្ត​រាយព្រៃឈើដែលយើងត្រូវរកវិធីការពារវា។ ឥឡូវនេះដល់ពេលវេលាដែលយើងត្រូវខិតខំការពារ។ តែ​ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ គ្រាន់តែនិយាយពីខាងលើ សារបានឈើមានសត្រូវច្រើនណាស់ ឈើត្រូវប្រើប្រាស់គ្រប់​ដំ​ណាក់កាលទាំងអស់ បារាំងចូលត្រួតត្រាខ្មែរក៏ប្រើប្រាស់ ជប៉ុនចូលមកក៏ប្រើប្រាស់ ជំនាន់ប៉ុលពត​ក៏ប្រើ​ប្រាស់ជំនាន់ណាក៏ប្រើប្រាស់។ អាវ៉ៃគ្នាក៏ងាប់ព្រៃឈើ ព្រៃឈើមហន្តរាយដោយសារត្រូវគ្រាប់ និង​សារ​ជាតិគីមី។

កាលហ្នឹងអាមេរិកគាត់ប្រើជាតិគីមី ដើម្បីទម្លាក់ស្លឹកឈើ និយាយៗប៉ះតែអាមេរិក សុំទោស​ប៉ុន្តែ​ដោយ​សារអាមេរិកធ្វើដាក់ស្រុកខ្មែរ អាហ្នឹងត្រូវតែនិយាយការពិត។ ជួយមើលផង គ្រាប់ប៉ុមប៊ី គ្រាប់​បែក​ចង្កោម​នៅច្រើនណាស់ស្រុកខ្មែរ។ សូមជួយលុយឲ្យច្រើនបន្តិច អាមេរិកជាអ្នកជួយព្រោះឥឡូវងាប់ជនជាតិខ្មែរ មួយថ្ងៃៗ មិនតិចទេ ដោយសារគ្រាប់បែកអាមេរិកនៅសល់នៅស្រុកខ្មែរ អញ្ចឹងសូមអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិក ប្រាប់ទៅប្រធានាធិបតី អូបាម៉ា និងចន ឃែរី ហើយមិនដឹងថាពេលខាងមុខហ្នឹង ហីលឡារី គ្លីនតុន ឬ ត្រាំម៍ ឈ្នះទេ … ជាកិច្ចការរបស់ប្រជាជនអាមេរិកទេ …។

មុនរិះគន់ការទិញឥដ្ឋក្បឿងពីប្រទេសក្រៅ ត្រូវធ្វើការសិក្សាស្វែងយល់ជាមុនសិន

មានចំណុចមួយដែលសុំផ្តាំផ្ញើទុកឲ្យហើយ ដើម្បីចៀសវាងការទិតៀនចំពោះរាជរដ្ឋាភិបាល។ មានការ​លើកឡើងទិតៀនដល់រាជរដ្ឋាភិបាលថា សូម្បីតែឥដ្ឋ ហើយនិងក្បឿងក៏ទៅទិញពីប្រទេសក្រៅមកដែរ។ ខ្ញុំ​សុំ​ឲ្យ ព្រះតេជព្រះគុណព្រះសង្ឃ និងបងប្អូនទាំងអស់ធ្វើការថ្លឹងថ្លែងឲ្យច្បាស់មើល ជួនកាលសម្ភារៈ​សំ​ណង់ ដូចជាឥដ្ឋ និងក្បឿងនេះ យើងទិញពីប្រទេសក្រៅវាថោកជាងការផលិតក្នុងស្រុក ការផលិតក្នុង​ស្រុករបស់យើង តើបាត់បង់អីដើម្បីបានក្បឿង ឬបានឥដ្ឋមួយឡនេះ។ តើត្រូវដុតអុសអស់ប៉ុន្មាន។ អញ្ចឹង​ទេ បានប្រហែលពី ១០ ឆ្នាំមុន ខ្ញុំឲ្យសិក្សាអំពីរបៀបធ្វើឡឥដ្ឋ ឡក្បឿង និងឡចំហុយថ្នាំកាតាប ដោយ​ប្រើ​ប្រាស់មធ្យាបាយផ្សេងពីការដុតអុស ទៅកាន់ការប្រើដូចជាគហៅថាអាបំពង់ស្អីគេ សម្រាប់ឲ្យវា​មាន​កម្តៅ។

ឥឡូវយើងពិនិត្យថ្លឹងថ្លែងទៅ ជួនកាលផ្ទះមួយ ដើម្បីបានផ្ទះមួយចំនួន ៥០០០ ម៉ែត្រការ៉េ ដើម្បីឥដ្ឋយក​មក​រៀបសម្រាប់អា ៥០០០ ម៉ែត្រការេ តើអ្នកផលិតឥដ្ឋ គេត្រូវការអុសប៉ុន្មាន? នេះជា​ចំណុចដែល យើងត្រូវយល់ជាមួយគ្នាឲ្យច្បាស់ ថ្លឹងថ្លែងឲ្យច្បាស់ និយាយពីសេដ្ឋកិច្ចគឺនិយាយអំពីបញ្ហាចំណេះ បើ​សិន​ជាទិញពីគេវាថោកជាងការផលិតរបស់យើងក្នុងស្រុក យើងគួរទិញពីគេទៅ។ និយាយអញ្ចឹងថាអត់​ឯក​រាជ្យ។ ចុះអាមេរិក ទៅយកប្រេងកាតពីមជ្ឈិមបូព៌ាហ្នឹង អាមេរិកអត់ឯករាជ្យ(ឬ)? តាមពិតអាមេរិក​ឆ្លាត … សួរអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិក ក៏អ្នកសេដ្ឋកិច្ចដែរ ហើយគាត់ចេះខ្មែរហ្នឹង អាមេរិកស្តុកប្រេងកាតរបស់អាមេរិក​មិន​​ចេះតិចទេ តែអាមេរិកបែរជាបើកការធ្វើវិនិយោគនៅប្រទេសក្រៅ នាំប្រេង និងឧស្ម័នចូលមកផ្គត់ផ្គង់​ទី​ផ្សា​រ​អាមេរិក។ គេរក្សាទុកស្តុកយុទ្ធសាស្រ្តរបស់គេវិញ។ អញ្ចឹងសួរថាអាមេរិកទៅយកប្រេងពីអារ៉ាប៊ី​សាអូ​ឌីត និងពីប្រទេសមួយចំនួនទៀត អាមេរិកអត់ឯករាជ្យ ឬម៉េច? មិនមែនការទិញផលិតផល​(មកពី)ខ្វះ​ឯក​រាជ្យ​​ទេ។ មុន BREXIT យើងនាំទៅអង់គ្លេស ឆ្នាំទៅ ៨៨២ លានដុល្លារ ក្រោម​របប​ពាណិជ្ជកម្មរបស់អឺរ៉ុប “​អ្វីក៏ដោយ កុំអោយតែអាវុធ (Everything But Arms) តែឥឡូវដល់អង់គ្លេសចាកចេញផុត យើង​ត្រូវ​ចរចាផ្ទាល់ជាមួយនឹងអង់គ្លេស តើរបបពាណិជ្ជកម្មរបស់យើងជាមួយអង់គ្លេស បានទទួលភាព​អនុ​គ្រោះ​ខាងពន្ធដាទៀតឬអត់? បើអង់គ្លេសទិញពីខ្មែរ ហើយបែរជាអង់គ្លេសអត់ឯករាជ្យវាចប់​ហើយ … ខ្ញុំសុំឲ្យ​អ្នកទាំងអស់គ្នា (ពិចារណាថា)បើសិនជាបើកឲ្យមានឡឥដ្ឋ ឡក្បឿងកាន់តែច្រើន ព្រៃបំផ្លាញ​កាន់​តែ​ច្រើន​ដែរ …។

ដំណាក់កាល ស្វែងរកដីថ្មី, រត់ចោលដី, បាត់ដី និងដណ្តើមដី

ឥឡូវនិយាយពីបញ្ហា ដី ទឹក ត្រី និងសត្វ។ ដំណាក់កាលទឹកជ្រៅ ត្រីច្រើន ប្រជាជនតិច ចូលមក​ដល់​ដំ​ណាក់​កាលទឹករាក់ ប្រជាជនច្រើន។ ទឹករាក់ ត្រីតិច បូកដោយការនេសាទអាណាធិបតេយ្យ។ ពេលបា​រាំង​ចូល​ស្រុកខ្មែរ ប្រជាជនខ្មែរនៅប្រមាណជាង ១ លាននាក់ប៉ុណ្ណោះទេ ទឹកជ្រៅ ត្រីច្រើន ប្រជាជនតិច ដំ​ណាក់កាលខ្ញុំធំដឹងក្តី ក៏ជាដំណាក់កាលនៅសំបូរត្រីខ្លាំងណាស់។ ភូមិរបស់ខ្ញុំ ខាងក្រោយភូមិ បឹងមាន​រហូត ៤-៥ ប៉ុន្តែបឹងទាំងនោះដីល្បាប់ ចាក់ចូលបូកជាមួយនឹងស្លឹកត្រស់ ស្លឹករាំង គឺបឹងបួររបស់​យើង​រាប់​ទាំង​ទន្លេសាបកាន់តែរាក់ …។

… ជម្លោះដីធ្លី បានចាប់ផ្តើម។ នេះជាដំណាក់កាលស្វែងរកដីថ្មីនៅក្នុងចុងទស្សវត្សរ៍ ៧០ ប៉ុន្តែ ក៏មានដំ​ណាក់​កាលរត់ចោលដី គឺដំណាក់សង្រ្គាមរបស់អាមេរិកឈ្លានពានកម្ពុជា។ គ្រាន់តែម្នាស់ សាវម៉ាវ ធុរេន ក្រុម​គ្រួសាររបស់ខ្ញុំត្រូវគ្រាប់បែកអាមេរិក និងវៀតណាមខាងត្បូងទម្លាក់មិនតិចទេ។ នេះជាដំ​ណាក់​កាល​រត់​ចោលដី ឲ្យទទេក៏មិនយក គ្មានអ្នកណាយកទេ។ កាលពីមុននោះ ឪពុកខ្ញុំបានប្រឹងប្រែងណាស់។ គាត់​បាន​ទៅទិញដីថែម ១៥ ហិកតាទៀត តែមិនទាន់បានកាប់ឆ្ការនៅឡើយទេ។ យើងមានដីចម្ការធ្វើម្នាស់ ធ្វើ​អំពៅ ដាំធុរេន ដាំសាវម៉ាវ ប៉ុន្តែ ដល់ឆ្នាំសង្រ្គាម ១៩៧០ រត់ទាំងអស់តែគ្នា … ដំណាក់កាលបន្ត គឺដំ​ណាក់​កាលបាត់បង់ដីទាំងស្រុង ដោយការធ្វើជាតូបនីយកម្មរបស់ពួកប៉ុលពត។ នេះជាដំណាក់កាល​ដែល​ប្រ​ជា​ជនកម្ពុជា អត់មានសិទ្ធិលើដីធ្លីទាំងអស់ …។

… ដំណាក់កាលក្រោយមកទៀត គឺដំណាក់កាលស្តារដីថ្មី។ យើងរំដោះប្រទេសពីរបបប៉ុលពត នៅខែ​មករា ឆ្នាំ ១៩៧៩។ ប្រជាពលរដ្ឋមួយគ្រួសារចង់ទៅស្តារដីថ្មី យើងត្រូវឧបត្ថម្ភគាត់ប៉ុន្មាន។ រឿងបែបនេះ។ យើង​ធ្វើរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៨៨ ទើបឈប់។ ពេលហ្នឹង ញឹម វណ្ណដា នេះ នៅហ្នឹងក្រសួងផែនការស្រាប់ មុន​មកធ្វើរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម បានកាន់កាប់កិច្ចការទាក់ទិនជាមួយ នឹងការផ្តល់លុយឲ្យនាយករដ្ឋ ដើម្បីយកទៅស្តារដីថ្មី។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំមិនគិតថាឥឡូវនេះ វាចូលដល់ដំណាក់ដណ្តើមដី ប្លន់ដី លួចដី។ បើសិន​ជាកុំរំលត់ភ្លើងសង្រ្គាម ប្រហែលជាអត់មានអ្នកណាចង់បានដី។ តិចកុំទម្លាក់កំហុសឲ្យខ្ញុំ មកពីខ្ញុំរំលត់​ភ្លើង​សង្គ្រាមបានគ្រប់កន្លែង ទៅគ្រប់កន្លែងបាន …។

វិប្បដិសារីទាំងបី អំពីកំណែទម្រង់ដីធ្លី, ឡូត៍នេសាទ, ជម្លោះដីធ្លី

… ក្នុងជីវិតរបស់ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ការសោកស្តាយមានប៉ុន្មានចំណុច ទី ១ កំណែទម្រង់យឺតលើបញ្ហាដីធ្លី។ សូមឯកឧត្តម លោក លោកស្រី លោកជំទាវ ពិចារណាចុះ ម៉េចបានថាពិបាក ពិបាកត្រង់ថា​តើទទួល​ស្គាល់​កម្មសិទ្ធិមុនឆ្នាំ ៧៥ ឬទទួលស្គាល់កម្មសិទ្ធិលើការកាន់កាប់ជាក់ស្តែងបច្ចុប្បន្ន? ប៉ុល ពត បាន​រឹប​អូស​អស់ទៅហើយ ហើយប្រជាជនត្រូវជន្លៀសទៅលិច ទៅកើត អ្នកខ្លះចូលមកនៅភ្នំពេញឆ្នាំ ១៩៧៩ ចង់​យកម្នាក់ ២០០ ផ្ទះ ក៏គ្មានអ្នកណាគេឈឺក្បាលជាមួយយើងដែរ។ ខ្ញុំបង្កើតក្រសួងការបរទេសដំបូង​មាន​មនុស្សតែ ៣ នាក់ ខ្ញុំម្នាក់ ជំនួយការម្នាក់ តៃកុងឡានមួយ។ … កំណែទម្រង់ដីធ្លីដែលវាយឺត គឺមកពី តើត្រូវទទួលកម្មសិទ្ធិមុនឆ្នាំ ១៩៧៥ ឬទទួលស្គាល់លើការកាន់កាប់ជាក់ស្តែង។ គ្រាន់តែចំណុចនេះ​មួយ​ពិភាក្សាចុះពិភាក្សាឡើង។ បើយើងមិនទទួលស្គាល់កម្មសិទ្ធិលើការកាន់កាប់ជាក់ស្តែង យើងត្រូវជន្លៀស​ប្រ​ជា​ជន​ទូ​ទាំង​ប្រទេសតែម្តង …។

ក្រោយចុះហត្ថលេខាកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសថ្ងៃ ២៣ តុលា ២៤ ទៅប្រជុំនៅស្ថានទូតខ្មែរបច្ចុប្បន្ននេះ ដែលព្រះករុណាព្រះអង្គទ្រង់នៅហ្នឹង … ថ្ងៃហ្នុងប្រធានបទមាន ២ សំខាន់ណាស់ ទី ១ កម្លាំងការពារ ហើយនិងអាវុធ។ ខ្ញុំថាអត់អីទេ  ពេលហ្នឹងព្រះករុណាលោកឱបខ្ញុំជាប់ទៅខ្លាចអីសន្តិសុខ បើមាន​ការអី​ឱប​ឯកឧត្តម ហ៊ុន សែន ឲ្យជាប់ បើផ្ទុះគ្រាប់បែក ងាប់ទាំងអស់គ្នា ហ្នឹងលោកមានបន្ទូលមួយឃ្លា។ ប៉ុន្តែ អង្គរក្សយកប៉ុន្មានទៅហើយ ហើយអាវុធមិនចាំបាច់យកទៅក៏បានដែរ ខ្ញុំបើកឲ្យនៅភ្នំពេញ ប៉ុន្តែ សម្តេច សឺន សាន គាត់លើកអញ្ចេះថា ព្រះករុណា ព្រះករុណា ទូលបង្គំមានផ្ទះ ប៉ុន្តែ ឥឡូវពួក​អាយ៉ង​វា​យក​អស់​ហើយ ហើយទូលបង្គំ មានផ្ទះអីណានៅ។ បានខ្ញុំ អត់មិនបាន ខ្ញុំថានែ ឯកឧត្តម សឺន សាន អ្នក​ដែល​ទទួលខុសត្រូវក្នុងការបណ្តេញប្រជាជនចេញគឺខ្មែរក្រហម … ឯកឧត្តម ឲ្យខ្ញុំធ្វើម៉េច បើប្រជាពល​រដ្ឋ​ចូល​មកគេនៅ … កុំថាឯកឧត្តម ទៅស្រុកបារាំង ទោះបីខ្ញុំជានាយករដ្ឋមន្រ្តី រាល់ថ្ងៃក៏ដោយ បើទៅដេញ​គេ​ចេញ គេក៏កាប់ខ្ញុំដែរ …។

វិប្បដិសារីទី ២ គឺ កំណែទម្រង់ឡូត៍នេសាទ លុបចោលឡូត៍នេសាទយឺតពេក គួរតែលុបចោលឡូត៍នេ​សាទ ឆ្នាំ ២០០៥ ឬ ២០១០ គ្រវាត់ចោលតែម្តង តាំងពីឆ្នាំ ២០០០ ដែលយើងធ្វើការកែទម្រង់កាត់ ៥០% ចេញ មិនគួរទុកដល់ ១២ ឆ្នាំក្រោយបានលុបចោល។ ឯទី ៣ គឺជម្លោះដីធ្លីបានកើត​ឡើងក្នុង​ដំ​ណាក់​​កាលនៃការផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ហើយខ្វះដំណោះស្រាយ អនុសាសន៍ និងការណែនាំ ដែល​ខ្ញុំ​ព្រះករុណាខ្ញុំ ផ្តល់ឲ្យមិនត្រូវបានអនុវត្តពេញលេញនោះ គឺស្ថានភាពស្បែកខ្លា … ធ្វើឲ្យជម្លោះដីធ្លី​កើត​ឡើង​ពេញបន្ទុក។ ព្រៃឈើត្រូវបានបំផ្លាញក្នុងដំណាក់កាលពី ១៩៩៣ ដល់ ១៩៩៨ ពេញបន្ទុកហើយ កាប់ចូលដល់លានម៉ែត្រគូប ក្រោយមកទៀត អាធំកាប់មិនច្រើនទេ ប៉ុន្តែអាតូចកាប់ច្រើន …។

ឥឡូវ ទាក់ទងនឹងដំណោះស្រាយដែលយើងបានធ្វើកន្លងទៅ ប៉ុន្តែត្រូវតាមត្រួតពិនិត្យ​ឲ្យ​ច្បាស់៖

ឡូត៍នេសាទ និងដីសម្បទាន

ទី ១៖ ឡូត៍នេសាទត្រូវបានលុបចោលអស់ហើយ រក្សាទុកតែតំបន់អភិរក្ស ដែលស្នើសុំជួយ​ការពារ​ប្រឆាំង​បទល្មើសនេសាទគ្រប់ប្រភេទ និងគ្រប់រូបភាព។ ការពារព្រៃតំបន់លិចទឹក ពិសេសតំបន់បី ហើយនឹង​ជម្រុញការចិញ្ចឹមត្រី។ ត្រីបច្ចុប្បន្នមិនអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនយើង ១៥ លាននាក់គ្រប់គ្រាន់ទេ ត្រូវដំណើរ​ការ​ចិញ្ចឹម​ត្រីបន្ថែមទៀត ប៉ុន្តែអ្វីដែលស្នើសុំនេះ គឺរួមគ្នា ដើម្បីប្រឆាំងនឹងបទល្មើសនេសាទ មង ស្បៃមង ឆក់ និងឧបករណ៍នេសាទត្រីខុសច្បាប់ទៀត​។ បើមិនអញ្ចឹង ត្រីរបស់យើងគឺហិនហោច ហើយជាពិសេស គឺតំ​បន់​អភិរក្សត្រីនេះ ដែលប៉ុន្មានឆ្នាំកន្លងផុតទៅនេះ ​​យើងបានឃើញហើយថា ជួនកាលទឹកវារាក់។ យើង​អាច​​រកវិធីដើម្បីធ្វើឲ្យតំបន់អភិរក្សរបស់យើងនេះ យើងជីកស្រះបន្ថែមធ្វើឲ្យវាជ្រៅ ដើម្បីរក្សាពូជត្រីរបស់​យើង​នេះ ហើយធ្វើម៉េចកុំឲ្យប្រជាពលរដ្ឋចូលចាប់ក្នុងកន្លែង …។

ចំពោះបញ្ហាដីធ្លី បានបញ្ឈប់​ការ​ផ្តល់ដី​សម្បទានសេដ្ឋកិច្ចតាំងពីឆ្នាំ ២០១២ ហើយសួរថា តើគួរត្រូវផ្តល់​ឲ្យ​វិញទេ? ចម្លើយថាទេ អត់ផ្តល់ទេ។ ដីដែលបានផ្តល់រួចហើយ ត្រូវបានត្រួតពិនិត្យ ដកហូតសាឡើងវិញ ដូចដែលរដ្ឋមន្ត្រី សាយ សំអាល់ បានលើកឡើង។ កែសម្រួលខ្លះ ៧០ ឆ្នាំ ខ្លះ ៩០ ឆ្នាំ ខ្លះ ៩៩ ឆ្នាំ ឲ្យមក​នៅតែ ៥០ ឆ្នាំ ទេ។ យុទ្ធនាការវាស់វែងធ្វើកម្មសិទ្ធិជូនប្រជាជនក្នុងក្របខណ្ឌនយោបាយចាស់ សកម្ម​ភាពថ្មីលើវិស័យដីធ្លី យើងបានធ្វើទទួលផលលើបញ្ហានេះ។ តើដីនោះបានមកពីណា? ​​​ការពិត យើង​កាន់តែផែនទីទេ។ រឿងនេះហើយដែល ខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ បានឃើញជាក់ស្តែងលើរឿងនេះ ត្រូវតែអារ​កាត់​​ធ្វើ។ លើការជាក់ស្តែង គាត់កាន់កាប់នៅកន្លែងហ្នឹងហើយ ប៉ុន្តែវានៅក្នុងផែនទីយើង។ ដីដែល​ផ្តល់ជូន​នេះ ​​គឺកាត់ចេញពីព្រៃសម្បទាន កាត់ចេញពីតំបន់ការពារដែលអត់មានឈើ កាត់ចេញពីដី​សម្ប​ទាន​សេដ្ឋ​កិច្ច កាត់ចេញពីគម្របព្រៃឈើដែលមានតែលើផែនទី។ ព្រៃសម្បទានខ្លះ វាអត់មានព្រៃទៀតទេ អស់រលីង​ហើយ ដីសម្បទានខ្លះទៅប៉ះលើដីប្រជាពលរដ្ឋ ព្រោះពីដើមអត់មានភូមិទេ អញ្ចឹងក្នុងផែនទី យើងមើល​ផែនទីនៅភ្នំពេញ …។

… ឥឡូវនេះយើង​អត់​មាន​ការ​ប្រ​គល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចឲ្យតទៅទៀតទេ បន្ថែមលើនោះ ត្រូវបន្តការ​ខិត​ខំ ដើម្បីជម្រុញផ្តល់ដីសម្ប​ទាន​សង្គម​កិច្ចជូនប្រជាពលរដ្ឋដែលខ្វះដីពិតប្រាកដ។ ត្រូវបានយកចិត្តទុ​ក​ដាក់ កុំឲ្យម្នាក់ ចែកដីនៅកំ​ពង់​ធំ​ក៏មានមុខ ចែកដីនៅក្រចេះក៏មានមុខ ចែកដីនៅស្ទឹងត្រែងក៏មានមុខ … ត្រូវ​ធ្វើអត្តសញ្ញាណ​កម្ម​អ្នកដែលអត់ដីពិតប្រាកដឲ្យ​បាន​ច្បាស់ …។

ត្រូវមានផែនទីឯកភាពរួម (ក្រសួងដែនដី ក្រសួងបរិស្ថាន ក្រសួងកសិកម្ម)

ដូចបានជម្រាបនៅខាងដើម កំណែទម្រង់ទាក់ទិនជាមួយនឹងការគ្រប់គ្រងមុននេះក្រសួងបរិស្ថានក៏មានដី​សម្រាប់​ធ្វើ​អាជីវកម្ម ក្រសួងកសិកម្មក៏មានដីធ្វើអាជីវកម្ម ឥឡូវបែងចែកមុខងារគ្នាឲ្យច្បាស់ ដីដែលអភិ វឌ្ឍ​ប្រគល់ឲ្យក្រសួងកសិកម្មគ្រប់គ្រង។ ការបន្តចុះបញ្ជីដីរដ្ឋ ដីសហគមន៍ និងជនជាតិដើមភាគតិច ការ​ចុះ​កម្ម​សិទ្ធិដីធ្លីជាប្រព័ន្ធ ឬដោយឡែក ដោយដុំ គឺត្រូវបន្តជម្រុញដំណើរការនេះ ហើយក៏មានលើក​ឡើង​នៅ​ក្នុងសំណូមពរនោះ។ អ្វីដែលយើងត្រូវធ្វើនោះគឺ ខ្ញុំឯកភាពឲ្យមានការប្រកាសជាសាធារណៈ អ្វី​ដែល​ចាំបាច់ទាំងក្រសួងដែនដី ទាំងក្រសួងបរិស្ថាន ទាំងក្រសួងកសិកម្ម ត្រូវមានផែនទីឯកភាពមួយ។ ឥឡូវ​ដី​ក្រុមហ៊ុនត្រឹមនេះ មានផែនទី ហើយបានឯកភាព ហើយប្រកាសចេញចុះ ដើម្បីកុំឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​បំពានលើ​ដី​របស់​ប្រជាជន ឬក៏ដីរបស់រដ្ឋ។ គឺយើងត្រូវមានព្រំប្រទល់ឲ្យច្បាស់ ដីជួនកាលកន្លះហិកតាម្នាក់ គង់​មាន​ទំនាស់ អានេះដីដល់រាប់ពាន់ រាប់ម៉ឺនហិកតា …។

កាប់ព្រៃសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ដាំកៅស៊ូ និងស្វាយចន្ទីជាគម្របព្រៃឈើ

បញ្ហាព្រៃឈើ៖ ព្រៃសម្បទានដែលមិនឲ្យកាប់នឹងត្រូវអស់សុពលភាពនៅពេលខាងមុខ។ ក្រុមហ៊ុនពីរ​បាន​ផ្តល់ឲ្យ​ហើយ ដំណឹងខ្លះទៀតថា​ ក្រុមហ៊ុនខ្លះចង់ប្រគល់ឲ្យ។ ប្រគល់មកយើងពិនិត្យមើល បើដាក់ទៅ​ជា​ព្រៃ​ការពារ ក៏នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ក្រសួងបរិស្ថាន ប៉ុន្តែយើងត្រូវគិតឲ្យច្បាស់ តម្រូវការប្រើប្រាស់​ក្នុង​ស្រុក។ កន្លងទៅ យើងប្រើប្រាស់នៅក្នុងស្រុកនេះ ភាគច្រើនយើងដកហូតយកពីដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច​ដែល​ត្រូវ​កាប់ឈើចេញ យើងយកឈើហ្នឹងកែច្នៃ ដើម្បីប្រើប្រាស់ក្នុងស្រុក។ មិនផ្តល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច​បន្ថែម​ទៀត ក៏បានរួមចំណែកការពារព្រៃឈើដែរ។ ឥឡូវដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចប៉ុណ្ណឹងវាល្មមហើយ ឲ្យធ្វើ​ទាំង​អស់ ហើយពេលដែលកៅស៊ូ ឬក៏ស្វាយចន្ទី វាងើបឡើង មានន័យថា គម្របព្រៃឈើ​របស់យើង​វាក៏​ត្រូវ​បានពង្រីកដែរ ព្រោះមិនតិចទេ។ ខ្ញុំធ្វើដំណើរតាមឡាន ពីក្រចេះទៅស្ទឹងត្រែង នៅសងខាងផ្លូវ វាកំ​ពុង​តែ​ងើបឡើង …។

កត្តាទីផ្សារជាកត្តាសត្យានុម័ត

ពិតមែនហើយ ឥឡូវជ័រកៅស៊ូចុះថ្លៃ​។ ចៅ ធី សុវណ្ណថា បានលើកឡើងពីកត្តាទីផ្សារ នេះជាកត្តា​សត្យា​នុ​ម័ត។ ឥឡូវប្រទេសមួយចំនួនដែលផលិតប្រេងក្នុងក្របខណ្ឌអង្គការ OPEC ថ្ងូរបាត់ប្រាក់ចំណូល​ដោយ​សារ​តែតម្លៃប្រេងធ្លាក់ ឯប្រទេសខាងកសិកម្មនាំចេញអង្ករ នាំចេញផលិតផលខាងកសិកម្ម ក៏នាំគ្នាថ្ងូរដែរ ដោយសារតែថ្លៃអង្ករធ្លាក់ ថ្លៃកសិផលធ្លាក់ ក្នុងហ្នឹងជ័រកៅស៊ូក៏វាធ្លាក់។ រដ្ឋមន្ត្រីកសិកម្ម និងរដ្ឋមន្ត្រី​ពា​ណិជ្ជ​កម្ម មិនមានប្រជាប្រិយទេ ក្នុងដំណាក់កាលនៃកសិកម្មធ្លាក់ថ្លៃ ប៉ុន្តែប្រសិនបើកសិកម្ម តម្លៃកសិ​ផល​ឡើងថ្លៃ អ្នកទាំងពីរនាក់អង្គុយជាប់គ្នានោះនឹងមានប្រជាប្រិយ ប៉ុន្តែអ្នកមានប្រជាប្រិយជាមួយនឹង​កសិ​ករ​ដាំដុះ ប៉ុន្តែអ្នកអត់ប្រជាប្រិយជាមួយនឹងអ្នករកស៊ីនៅតាមទីផ្សារ … អ្នកភូត​គឺ​ចូលក្នុង​ផ្សារ​ក៏​ភូទ​បាន ចេញទៅវាលស្រែក៏ភូទបាន …។

រកវិធីបន្ថយការប្រើអុស,​ រកមុខរបរថ្មីជំនួសដោយការកាប់ព្រៃឈើ, បន្តយុទ្ធនាការបង្ក្រាបបទល្មើស​ព្រៃ​ឈើ

ចំណុចមួយដែលត្រូវគិតទុក រកវិធីបន្ថយការប្រើអុសចំអិន អាហារ ធ្វើឡឥដ្ឋ ឡក្បឿង ឡថ្នាំរំងាស់ស្ករ​ត្នោត។ ចំណុចនេះកាលពីខ្ទង់ឆ្នាំ ២០០១ ខ្ញុំសាកល្បងឲ្យអ្នក រឡាំងកែង ប្រើប្រាស់នូវធ្យូងថ្មដើម្បីនឹង​រំ​ងាស់​ស្ករត្នោត។ ខ្ញុំដឹក ១០០ តោន យកទៅជូន ទីចុងបំផុត គាត់អត់ប្រើ។ ទម្លាប់ប្រើអុស​នៅ​តែ​បន្ត​ប្រើ អុស។ សព្វថ្ងៃយើងប្រើអុសពិតជាច្រើនពេកហើយ ប៉ុន្តែឥឡូវបានហ្គាសជំនួសច្រើនគួរសម ប៉ុន្តែបើ​គិត​​ជា ភាគ​រយនៃអ្នកប្រើហ្គាស និងឧស្ម័ន ប្រើហ្គាសគឺមានចំនួនមិនច្រើនប៉ុន្មានទេ តែយ៉ាងណាក៏ជា​បណ្តើរៗ ពង្រីកការប្រើហ្គាសជំនួសឲ្យការប្រើអុសដុត ក៏ជាផ្នែកមួយនៃការកាត់បន្ថយ​សម្ពាធលើ​ព្រៃ​ឈើដែរ …។

… មិនមែនសុទ្ធតែជាបញ្ហាតូចតាចទេ ត្រូវមានចក្ខុវិស័យមួយរយៈពេលវែង ហើយតើដំណើរការបែបណា? មួយទៀត គប្បីប្រែមុខរបរប្រជាជនរកស៊ីអាស្រ័យផលដោយផលអនុផលព្រៃឈើ។ ប្អូនស្រីខាងឧត្តរ​មាន​ជ័យ និងចៅស្រី ធី សុវណ្ណថា បានលើកឡើងទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះ។ បើ​យើង​មិន​ខិតខំប្តូរ នូវមុខ​របរ​ឲ្យ​ពួកគាត់ទេ គាត់នៅតែគិតថា កាប់ឈើឆាប់បានលុយ ហើយការយកពួកគាត់ទៅដាក់ទោស វាជារឿង​លំបាកណាស់ ព្រោះនេះវាជាទម្លាប់របស់ពួកគាត់រួចស្រេចទៅហើយ។ មិនមែនបាន​សេច​ក្តី​ថា ឈើនេះ យើងមិនអាចរកអុសបាននោះទេ។ អ្វីដែលយើងសោកស្តាយខ្លាំងបំផុត គឺកូនឈើដែលយើង​បាន​ដាំ​មួយ​ឆ្នាំ យើងដាំមួយលានដើម តែក្នុងមួយឆ្នាំដដែល គឺកាប់ពីរលានដើម។ យើងចេះតែដាំ ប៉ុន្តែ​អ្នក​កាប់ ចេះ​តែកាប់ ក្នុងចំណោមកាប់នោះ មានការកាប់ធ្វើអាជីវកម្ម ធ្វើផ្ទះ ធ្វើសំបែង ប៉ុន្តែក៏មានកាប់ធ្វើ​អុស​ដុតដែរ។ វាមិនតុល្យភាពសោះ រវាងតម្រូវការ និងការផ្គត់ផ្គង់ រវាងតម្រូវការ និងការដាំថ្មី …។

បន្តយុទ្ធនាការបង្ក្រាបបទល្មើសព្រៃឈើ ដែលក្នុងនោះទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសជិតខាង ឲ្យសហការ ដោយមិនទទួលទិញឈើពីកម្ពុជា ដែលនាំចេញដោយលួចលាក់។ អញ្ចឹងទេ ដំណើរការយុទ្ធនាការប្រ​ឆាំងនឹងអ្នកកាប់ឈើ យើងត្រូវធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាងផងដែរ។ តាមរយៈ​នៃការ​នាំ​ចេញ ​ទីផ្សារដែលទទួលការនាំចេញខុសច្បាប់ បើអត់មានទីផ្សារទេ វានាំទៅអត់កើតទេ។ អញ្ចឹងទេ ខ្ញុំ​តែង​ធ្វើ​ការជាមួយវៀតណាម តែងធ្វើការជាមួយឡាវ ឯថៃមិនមានទៅទេ ប៉ុន្តែបើតាមខ្ញុំដឹង ថៃ​មានទៅ​តាម​រយៈ​ស្ទឹងត្រែង ចូលដីឡាវសិន ហើយបានចេញពីដីឡាវទៅចូលទៅថៃ។

ការការពារសត្វព្រៃ

ទី ៤៖ ការការពារសត្វព្រៃ។ ការពារបានព្រៃឈើជាផ្នែកដ៏សំខាន់មួយនៃការការពារបានសត្វព្រៃ ដោយដើរ ទន្ទឹមនឹងការផ្លាស់ប្តូរមុខរបររបស់ប្រជាជន ដែលជាអ្នកបរបាញ់ និងចាប់សត្វ។ ឥឡវខ្ញុំថា យើងសាក​ល្បងទៅទិសដៅមួយចំនួន ឯកឧត្តម សាយ សំអាល់ ធ្វើកិច្ចការងារហ្នឹងមួយ ភាពជាគំរូនៃការ​សាក​ល្បង​។ ថ្ងៃមុន ខ្ញុំឃើញកូនដំរីរបស់យើងមួយណានោះ ជាប់អន្ទាក់ អានេះចេះដំរី ចុះបើមនុស្ស វាមិនទៅ​ដែរ។ ឥឡូវ យើងសាកល្បងមើលនៅក្នុងភូមិហ្នឹងមួយ មានអ្នកបរបាញ់សត្វប៉ុន្មាន? យើងសាកល្បង​លេង​ជាមួយគាត់ ហើយយើងផ្លាស់ប្តូរមុខរបរឲ្យគាត់ តាមរយៈផ្គត់ផ្គង់សំភារៈ ដីធ្លី។ សាកល្បងលេង ឧបមាថា មួយរយ ពីររយគ្រួសារ យើងសាកល្បងមើល។ បើយើងមិនរកមុខរបរឲ្យគាត់ទេ គាត់ថា ចាប់សត្វ​ចំណេញជាង ឯយើងតាម restaurant រកណាស់ អណ្តើក រកណាស់សាច់ឈ្លូស ប្រើស។ ទាំងអស់​គ្នាត្រូវតែស្រឡាញ់ធនធានធម្មជាតិ ទាំងឈើ ទាំងសត្វ។

យើងគួរសាកល្បង។ យើងហ៊ានចំណាយដើមទុនវិនិយោគ ទៅលើការកសាងសមត្ថភាព ទៅលើការ​កសាង​អាជីវកម្មថ្មីរបស់គាត់ ប្តូរពីការបរបាញ់សត្វ ទៅជាការផលិតអ្វីផ្សេង។ ខ្ញុំថា បើសិនជាវាលំបាក​ទៅ​លើ​ថវិកាជាតិ ខ្ញុំនឹងមានចលនាមួយសាកល្បង ព្រោះយើងមិនមែនចិញ្ចឹមគាត់មួយជីវិត ចិញ្ចឹមគាត់ជា​ប្រាក់​ខែឯណា យើងត្រូវការរកដីឲ្យគាត់ ត្រូវការជួយរកសំភារៈឲ្យគាត់ យើងត្រូវការជួយគាត់តែម្តង យ៉ាង​ច្រើន ៣ ឆ្នាំ។ ឥឡូវកម្មវិធីសាកល្បងគួរត្រូវបានសាកល្បងបន្តទៀត … បើ​យើងមិនដូរមុខរបរទេ គាត់ថា កាប់ឈើនៅតែកាក់កប ចាប់សត្វ ក៏នៅតែកាក់កប។ អញ្ចឹងទេ ប្រើកម្លាំងប៉ុន្មានឲ្យទៅ កម្លាំងហ្នឹង​ស៊ី​សាច់​ព្រៃដែរ តែមិនស្រួលឲ្យទៅការពារសត្វ ដល់ឃើញសត្វមកបាញ់មុនគេទៀត។

ការកែទម្រង់ស្ថាប័នត្រូវចាប់ផ្តើមពីការបែងចែកមុខងារឡើងវិញ

ចំណុចទី ៥៖ ការកែទម្រង់ស្ថាប័នត្រូវចាប់ផ្តើមពីការបែងចែកមុខងារឡើងវិញ និងរចនាសម្ព័ន្ធ ទាំងថ្នាក់​ជាតិ និងថ្នាក់ក្រោមជាតិ។ ដែលអម្បាញ់មិញ ខ្ញុំបានបញ្ជាក់ហើយ ថ្នាក់ជាតិបែងចែកមុខងារ​ក្រសួង​បរិ​ស្ថាន និងក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ។ រចនាសម្ព័ន្ធរបស់ក្រសួងត្រូវតែបំព្រួញ​ចូលផ្នែក​ព្រៃ​ឈើ និងជលផល កុំលេងក្បាលមួយកន្ទុយបី។ ពេលខាងមុខ រៀបចំឲ្យទៅជាមន្ទីរកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ដូចឈ្មោះក្រសួងអញ្ចឹង បើមិនអញ្ចឹងទេ វាមានតែការបង្កើតក្រសួងជលផលមួយ និងក្រ​សួង​ព្រៃ​ឈើមួយ។ ឲ្យមានខ្សែបណ្តាញតែមួយ។ ក្រុមនេះត្រូវធ្វើសេនាធិការឲ្យថ្នាក់ក្រោមជាតិ ឥឡូវឲ្យថ្នាក់​ក្រោម​ជាតិ​ទទួលខុសត្រូវម៉ឺងម៉ាត់លើហ្នឹង ព្រោះខ្ញុំបានជម្រាបហើយ អស់លោកតាមមន្ទីរនានាអត់​មាន​សិទ្ធិបញ្ជាកម្លាំងប្រដាប់អាវុធទេ អ្នកដែលមានសិទ្ធិគឺអភិបាលខេត្តឯនោះទេ។ លោកត្រូវការកម្លាំងអន្ត​រា​គមន៍ គេបញ្ចេញកម្លាំង PM ឲ្យ កម្លាំងប៉ូលីសឲ្យ កាន់តែធំ គេបញ្ចេញទាហានឲ្យ។

មួយជាអ្នក​តាក់តែងក្របខណ្ឌគោលនយោបាយ មួយទៀតយន្តការប្រតិបត្តិត្រូវនៅខាងក្រោម។ អញ្ចឹង​បាន​​ខ្ញុំ​ថា ​វេទិកាខ្លះយើងកុំចាំបាច់ធ្វើនៅភ្នំពេញ ទៅធ្វើនៅហ្នឹងខេត្តតែម្តង ឧទាហរណ៍ វេទិកានៅតំបន់​ជី​ផាត តំបន់អារ៉ែង។ កន្លែងណាមានរឿង គួរធ្វើកន្លែងហ្នឹង។

បដិសេធសំណើបូមខ្សាច់

… ខ្ញុំហួសចិត្តតែម្តង។ ខ្ញុំបាននិយាយហើយ ពេលដែលប្រកាសដាក់ឆ្នេរកម្ពុជាជាឆ្នេរដែល​ស្អាត​បំផុត​ដែល​គេទទួលស្គាល់។ ខ្ញុំចោទជាសំណួរថា តើគេបានសិក្សាហើយឬនៅអំពីការបូមខ្សាច់ក្នុងសមុទ្រ? តើ​ពេលដែលយើងបូមទៅ វាមានទាញយក(ខ្សាច់)ពីតំបន់ឆ្នេររបស់យើងទេ ព្រោះលំនឹងជីវៈចំរុះស្អីគេនោះ វា​មាន​ឆ្នេររបស់វានោះតៗ បានទៅទឹកជ្រៅ។ ដល់តែពេលយើងបូមទៅតើអាហ្នឹងវាជ្រាលទៅ​ឬអត់?​ វាទាញ​ទៅ​អត់? ទើបតែនិយាយអាហ្នឹងបាន ២ ខែ ស្រាប់តែមានសំណើមួយសូមបូម ៦ លាន ម៉ែត្រគូប។ គ្រាន់​តែ​មើល​សំណើហ្នឹង ខ្ញុំថាសូមអញ្ជើញយកទៅវិញចុះ (គេ)ថាទុកឲ្យសម្តេចពិចារណា ខ្ញុំថាបើទុកឲ្យខ្ញុំពិ​ចារ​ណា​គឺ​​នៅក្នុងធុងសម្រាម។ ខ្មែរអីក៏អន់សម្បើមម្ល៉េះ។ ឥឡូវ ទន្លេបាសាក់ងាប់បាត់ទៅហើយ ត្រូវ​ទម្លាយ​ទន្លេបាសាក់​ឡើងវិញ ប៉ុន្តែត្រូវធ្វើយ៉ាងម៉េចបូមខ្សាច់សម្រាប់សំណង់ផង និង​បូមយកដី(ដុះ)​ដើម្បី​ចរា​ចរណ៍ផ្លូវទឹកឡើង​វិញ។ ​នៅតាមទន្លេរបស់យើងឡើងទៅលើ(ដុះ)សុទ្ធតែខ្សាច់ ខ្សាច់ហ្នឹងហើយដែល​រំខាន​ទៅ​ដល់ចរាចរណ៍ផ្លូវ​ទឹក បន្ថែមទៅដោយការធ្វើអោយចរន្តទឹក វាដុះខាងណោះ វាបាក់ខាងណេះ វាដុះ​ខាងណេះ វាទៅបុក​ខាងណោះ វាត្រូវមានការបូម។ ឥឡូវ សាកប្រកាសថ្ងៃនេះថា ឈប់ឲ្យបូមខ្សាច់ ស្អែកខ្សាច់ឡើងថ្លៃសំណង់​ស្រែកពេញប្រទេស។ អញ្ចឹងត្រូវថ្លឹងថ្លែងមាំណាស់ គេហៅថាឆ្វេងពេក ស្តាំ​ពេក គឺវាគ្រោះថ្នាក់។ ផ្អាកមិនឲ្យ​បូមខ្សាច់ អញ្ចឹងខ្សាច់ឡើងថ្លៃ អញ្ចឹងកសាងសំណង់ពីដើម ថាផ្ទះមួយ​អស់ ១០ ម៉ឺនដុល្លារ ប៉ុន្តែដល់តែខ្សាច់​ឡើងថ្លៃ វាឡើងដល់តែ ១១ ម៉ឺនដុល្លារទៅវាទៅជាអញ្ចឹង។

ប្រគល់តំបន់អភិរក្សត្រី និងផ្សោតឲ្យទៅក្រសួងកសិកម្ម

កន្លងទៅ​មាន​ការប្រជុំអន្តរក្រសួងដឹកនាំដោយ ឯកឧត្តមឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ប៊ិន ឈិន ប្រគល់តំបន់អភិ​រក្សត្រី និង​ផ្សោតនេះទៅអោយក្រសួងបរិស្ថានដែរ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនយល់ព្រមទេ។ មូលហេតុអីទៅបានខ្ញុំមិន​យល់​ព្រម បើធ្វើ​យ៉ាងនេះវាងាប់ក្រឡា។ តំបន់ការពារត្រី វានៅកណ្តាល អញ្ចឹងរវាងរដ្ឋបាលជលផល និង​រដ្ឋបាលបរិស្ថាន​គាត់ទៅនៅជាមួយគ្នាយ៉ាងម៉េច? អញ្ចឹងទេ សូមក្រសួងកសិកម្មបន្ត គ្រប់គ្រងអន្លង់​ផ្សោត ហើយ​និងតំបន់​អភិរក្សតទៅទៀត។ គំនិតដើមគឺចង់ប្តូរមុខងារថា អភិរក្សគឺបរិស្ថានទាំងអស់ អាជីវ​កម្ម​គឺកសិ​កម្ម ប៉ុន្តែចំណុចនេះ មកដល់ខ្ញុំ ខ្ញុំមិនព្រម ហើយអោយកាត់អាហ្នឹងចេញ ព្រោះផ្ទៃទឹករាប់​សែន​ហិកតា​ នៅសល់កណ្តាលនេះ ប្រហែល ១ ម៉ឺនហិកតាសម្រាប់អភិរក្ស គ្រាន់តែ ១ ម៉ឺនហិកតា នេះ អោយ​ក្រសួង​កសិកម្ម …។

រដ្ឋាភិបាលត្រូវកែរបៀបរបប ពីការមិនសហការទៅការសហការ

យើងមានគោលដៅរួម តែហេតុអ្វីបានជាយើងធ្វើសកម្មភាពទីទៃៗពីគ្នា ហើយបើតាម ព្រះអង្គ ប៊ុត ប៊ុន​តិញ ថា ជួនកាលគេឃាត់ទៅទៀត។ បើអញ្ចឹងមិនមែនគ្រាន់តែខ្វះការសហការទេគ្រាន់តែរារាំងផង។ ឥឡូវ​ គោលដៅដូចគ្នាត្រូវធ្វើសកម្មភាពរួមគ្នា គ្រាន់តែអង្គការសង្គមស៊ីវិល ឬក៏អ្នកពាក់ព័ន្ធដទៃទៀត​មិន​មាន​សិទ្ធិ​ជាអាជ្ញាធរ ឬមន្ត្រីនគរបាលយុត្តិធម៌ទេ ប៉ុន្តែទាំងសង្គមស៊ីវិល ឬអ្នកពាក់ព័ន្ធដទៃទៀតក៏មិនបាន​ទារយក​សិទ្ធិ​នោះដែរ។ ការមិនសហការគ្នា រហូតមានសកម្មភាពរារាំងអ្នកដែលចំណេញ​គឺចោរលួច​កាប់​ឈើ​ និងលួច​ចាប់​ត្រីនោះឯង។ អ្នកដែលខាតគឺជាតិរបស់យើង។ ដូច្នោះរាជរដ្ឋាភិបាលទទួលស្គាល់ថា យើងមិនទាន់​ប្រើប្រាស់អស់កម្លាំងដែលយើងមាន ដើម្បីធ្វើការដ៏សំខាន់នេះ។ អ្នកដែលត្រូវកែ​មិនមែន​សង្គម​ស៊ីវិល​​ មិនមែនអ្នកជាប់ពាក់ព័ន្ធទេ មិនមែនព្រះអង្គ ប៊ុត ប៊ុនតិញ ទេ គឺផ្នែករាជរដ្ឋាភិបាល​តែម្តង​ដែល​ត្រូវកែនូវរបៀប​របបពីការមិនសហការទៅការសហការ ពីការរារាំងទៅការសហការ។

អនុញ្ញាតឲ្យខ្ញុំព្រះករុណាខ្ញុំ ទទួលយកនូវកំហុស ដោយសារមិនបានពិនិត្យហ្មត់ចត់ និងមើលកូនចៅ​បាន​ដិត​ដល់ … សូមដាស់តឿនទៅ​ខាងក្រោមទទួលយកចំណុចដែលយើងបានពិភាក្សាថ្ងៃនេះ ធ្វើ​សកម្ម​ភាព​ព្រមៗ​គ្នា ហើយប្រជាជនទាំង​អស់​ត្រូវធ្វើសកម្មភាពស្រឡាញ់ព្រៃព្រឹក្សា ស្រឡាញ់អ្វីដែលជាធន​ធាន​ធម្ម​ជាតិ​របស់យើងទាំងអស់គ្នា អត់មាន​រឿង​ដដែលកើតឡើង។ វេទិកាលើកក្រោយអត់មានព្រះអង្គ ​ប៊ុនតិញ ត្រូវ​គេឃាត់ខ្លួនអីតទៅទៀតទេ។ ​វេទិកាលើកក្រោយ អ្វីដែលមានកន្លងទៅ យើងត្រូវពិនិត្យវឌ្ឍនភាព តាមវិស័យមួយៗ កុំនិយាយរឿងដដែលមកវិញ …។

ការបើកប្រាក់ខែតាមប្រព័ន្ធធនាគារ

… កន្លងទៅ មកដល់​ពេលនេះ យើងខ្ញុំបានប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មាន ដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹងអំពើ​ពុក​រលួយ រវាងអ្នក​បង់ពន្ធ និងអ្នកជាប់ពន្ធ អត់ជួបមុខគ្នាទេ។ លេងតាមប្រព័ន្ធធនាគារ តាមវីង តាមស្អី ដល់​តែអត់ជួបមុខគ្នាស៊ីសស៊ុស​អត់បាន។ រឿងមួយទៀតគ្រាន់តែបើកប្រាក់ខែតាមប្រព័ន្ធធនាគារ តើយើង​ខ្ញុំធ្វើ​បានអ្វីខ្លះ? ពីដើមបើកលុយទៅ​អោយប្រធានស្ថាប័ន ឬប្រធានអង្គភាព វាកាត់វាកងផ្លូវយឺតយ៉ាវ អាហ្នឹង​ទី​មួយ ទីពីរខ្មោចក៏វាចេះបើកលុយដែរ​។ ​ឥលូវ តាំងពីប្រើបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មានមកបើកលុយតាមធនាគារ ខ្មោច​អត់ចេះកាន់គណនី អត់ចេះដើរទៅបើក​លុយទេ យើង ខ្ញុំកំចាត់មន្ត្រីខ្មោចតាមរយៈ​ការបើក​លុយ​តាម​ធនាគារ នៅក្នុងផ្នែកមួយនៃកំណែទម្រង់ហិរញ្ញវត្ថុ​សាធារណៈ នឹងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងអំពើពុករលួយ អញ្ចឹងបានយើងកំពុងតែទទួលផល។

ចាប់​ពី​ពេលនេះតទៅ យើងក្លាយជាសហគមន៍គ្រួសារដែលមានការទទួលខុសត្រូវ មិនមែនមានការទទួល​ខុសត្រូវដូចៗ គ្នាទេ ខាងផ្នែករាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវធ្វើអី ខាងផ្នែកសង្គមស៊ីវិល អង្គការ​ក្រៅរដ្ឋាភិបាលត្រូវធ្វើ អី។ ក្នុងនេះ ខ្ញុំអំពាវនាវ ទៅកាន់មន្ត្រីប្រធានស្ថាប័ន ៦ ស្ថាប័នត្រូវរៀបចំដំណើរការ ​ពិគ្រោះយោបល់ ដែលមានការពាក់ព័ន្ធជាមួយកិច្ចការរបស់ខ្លួន ក្រសួងបរិស្ថាន​ ក្រសួងរុក្ខាប្រមាញ់​ និងនេសាទ ក្រសួង​ឧស្សា​ហកម្ម ក្រសួងដែនដី នគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ ក្រសួងរ៉ែ និងថាមពល និងធនធានទឹក ធន​ធាន​ទឹក​មានការពាក់ព័ន្ធ នឹងសំណូមពរមួយចំនួនគឺយន្តការមានស្រាប់រួចទៅហើយ។ ក្នុងបញ្ហាធនធាន​ទឹក​នេះ វាមានពីរ​ នៅផ្នែកធនធានទឹកដែលមានការពាក់ព័ន្ធគឺ ធនធានទឹកខ្លួនឯង និងជាស្ថាប័នអាណាប័ក ប៉ុន្តែនូវមានស្ថាប័នពីរទៀត គឺ គណៈកម្មាធិការជាតិទន្លេមេគង្គ និងអាជ្ញាធរទន្លេសាប។

អញ្ចឹងទេ ក្រសួង​ធនធានទឹកមានភារកិច្ចថា តើអង្គការស្ថាប័នក្រៅរដ្ឋាភិបាល ឬមិត្តដៃគូបរ​​ទេស​មួយ​ណា ដែលមាន​ការ​ពាក់ព័ន្ធអញ្ជើញពិគ្រោះពិភាក្សា។ ឧទាហរណ៍ ការស្តារបូមទន្លេឡើងវិញ​ក៏គប្បី​ពិភាក្សា ឥឡូវទន្លេសាបរបស់យើងចង់ជិត យើងគួរតែបូមស្តារទេ អាហ្នឹង នេះជាចំណុចដែលយើង​ត្រូវ​ចោទ​ជាសំណួរឡើង។ ក្រសួងឧស្សាហកម្មម៉េចបានជាវាត្រូវពាក់ព័ន្ធដែរ ការផលិតស៊ីម៉ង់រាល់ថ្ងៃវា​នៅក្នុង​ក្របខណ្ឌឧស្សាហកម្ម រោងចក្រផ្សេងៗ វានៅក្នុងក្របខណ្ឌឧស្សាហកម្ម ជួនកាលបញ្ចេញអាទឹកពុល​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទន្លេ ក្នុងបឹង ក្នុងបួរ បង្កើតតែរឿងនោះ។

ស្ថាប័នរដ្ឋ ជាអ្នកមានតួនាទីសម្រេចជ្រើសយក ឬមិនយកមតិ

… មាន ១៦ សំណួរ លើកចេញមក មានការពាក់ព័ន្ធ … ការជួយមតិមិនមែនធ្វើត្រឹមតែការពាក់ព័ន្ធ មិន​មែន​គ្រាន់តែបញ្ចេញសកម្មភាពសុទ្ធសាធទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ អាចផ្តល់មតិទៅលើសេចក្តីព្រៀងច្បាប់ ទៅលើ​លិខិត​បទដ្ឋានគតិយុត្តិ និងក្របខណ្ឌគោលនយោបាយ។ អ្នកដែលដើរតួនាទីសម្រេចជ្រើស​រើសយក​មតិ​ជ្រើសរើសថាយក ឬមិនយក នៅតែជាស្ថាប័នរដ្ឋ មិនបានបាត់បង់តួនាទីរបស់រដ្ឋទេ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំ​អំ​ពាវ​នាវ​ឲ្យ​ស្តាប់សម្លេងពិត ជាជាងស្តាប់សម្លេងភរ។ ខ្ញុំគិតថា ១៦ សំណួរ ដែលបានលើកឡើងនេះ សឹង​តែ​គ្រប់​ហើយ ដាក់មកមិញហ្នឹង ប៉ុន្មាន ១៦ សំណួរ តាំងពីបោះបង្គោល តាំងពីទប់ស្កាត់បទល្មើស ផ្ទេរមុខងារ។ ខ្ញុំ​គិតថាខ្ញុំមិនចាំបាច់ឆ្លើយមួយម្តងៗទេ ព្រោះវាហាក់ដូចជាគ្របដណ្តប់ធំ ហើយលើសពីអ្វីដែលលោក​គិត​ទៅទៀត … ម៉្យាងនៅពេលដែលមានអ្នកលើកមតិ ខ្ញុំក៏បានឆ្លើយដែរ …។

… ចំណុចមួយចំនួន ត្រូវដោះស្រាយនៅនេះ ប៉ុន្តែករណីជាក់លាក់ដែលមិនអាចដោះស្រាយបាន គឺមិន​មែន​បានសេចក្តីថា នេះជាសមត្ថកិច្ចរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្តីទេ ហើយក៏មិនមែនជាសមត្ថកិច្ចនៃវេទិការបស់​យើងដែរ តែវាក្នុងសមត្ថកិច្ចរបស់រដ្ឋមន្រ្តី យើងបែងចែកមុខងារយ៉ាងដូច្នេះ។ អញ្ចឹងអ្វីដែលជាបញ្ហាសំ​ណើ​ជាក់ស្តែងមួយចំនួន ដែលវាហួសពីសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋមន្រ្តី ដូចជាបញ្ហាបង្កើនចំនួនក្របខណ្ឌអនុរក្ស ខ្ញុំបានសម្រេចក្នុងឋានៈជានាយករដ្ឋមន្រ្តី សំណើនេះគឺរដ្ឋមន្រ្តីមិនមានសិទ្ធិ ដើម្បីនឹងឆ្លើយតបទេ មានតែ​នាយករដ្ឋមន្រ្តីមួយគត់ ដែលមានសិទ្ធិនឹងធ្វើការសម្រេចចិត្តបែបនេះ។ ​អញ្ចឹងភាពជាក់លាក់ នៃសំ​ណើ​មួយចំនួនដែលបងប្អូនមិនទាន់បានលើក ត្រូវលើកយកទៅពិគ្រោះពិភាក្សានៅតាមវិស័យមួយៗ ហើយក៏​សូមបញ្ជាក់ថាវេទិកាដែលរៀបចំ ដោយក្រសួងបរិស្ថាន មានចរិកពហុវិស័យ ដូចជាវេទិកាថ្នាក់​ជាតិ​របស់​យើងនេះដែរ។ បើវេទិកាខាងក្រសួងកសិកម្ម គាត់ពិភាក្សា តែពីរឿងបញ្ហាត្រី និងបញ្ហាឈើ ហើយនឹងដី​សម្បទាន អាចពាក់ព័ន្ធលើសពីនេះ ថែមបន្តិចទៀត មានស្អីសត្វ មានអញ្ចឹងដែរ។

កុំទៅដល់ស្រូវអង្ករ អាហ្នឹងវិស័យឯកជន និងរាជរដ្ឋាភិបាលទេ។ រំលោភលើសិទ្ធិអំណាចរបស់ ប៉ាន់ សូសាក់ ហើយរឿងស្រូវអង្ករ រឿងស្អីហ្នឹង គឺត្រូវនិយាយរឿងមួយផ្សេងទៀត។ វេទិកាវិស័យឯកជន និងរដ្ឋា​ភិ​បាលម្តង។ … អរគុណណាស់ ដែលបានអញ្ជើញចូលរួម ហើយខ្ញុំសុំប្រកាសថា ឆ្នាំក្រោយនេះ គឺក្នុង​អំ​ឡុង​ ខែ មីនា យើងអាចធ្វើវេទិកាមុនចូលឆ្នាំខ្មែរ … អាចបានជួបជុំគ្នានៅកន្លែងនេះទៀត មិនដឹង​ថា​បន្ទាប់​ពី​ហ្នឹង​ទៅមានអ្នកណានឹងចុះឈ្មោះជាសមាជិក និងវេទិកាថែមទៀត។ បើកទូលាយ។ សូម​អញ្ជើញ។

ជាមួយនឹងការអរគុណ ខ្ញុំក៏សុំអភ័យទោសពីសំណាក់ ឯកឧត្តមអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិក ដែលអម្បាញ់មិញ ខ្ញុំ​បាន និយាយធ្ងន់ៗ បន្តិច ប៉ុន្តែជាមួយនឹងក្រុមនេះទាល់តែនិយាយធ្ងន់អញ្ចឹងហើយ បើមិននិយាយធ្ងន់​គឺមិន​បាន ព្រោះបើមិនស្រួលទៅជាសិទ្ធិបញ្ចេញមតិ (មានភាពឡូកឡំគ្នា)រវាងការប្រមាថ ការមួលបង្កាច់ … បើជាសិទ្ធិបញ្ចេញមតិ អស់លោកធ្វើចុះ នៅប្រទេសរបស់អស់លោក ប៉ុន្តែ ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវមាន​ក្រម​សីល​ធម៌មួយច្បាស់លាស់។ នៅជិតខាងស្តាំដៃអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិក មានអគ្គរដ្ឋទូតម៉ាឡេ ដែល អាន់វ៉ា ជា​ប្រធានបក្សប្រឆាំងនៅក្នុងគុករហូត។ អស់លោកត្រូវចាំអាហ្នឹង កុំមកនិយាយរឿងខ្មែរម្នាក់ឯង។ អ្នកណា​ធ្វើ​ខុស​ច្បាប់ អ្នកហ្នឹងត្រូវទទួលខុសត្រូវ …៕